Lịch Sử 8 Bài 16: Liên Xô xây dựng chủ nghĩa xã hội (1921 - 1941)

a. Hoàn cảnh lịch sử:

- Sau 7 năm chiến tranh liên miên, nền kinh tế quốc dân bị tàn phá nghiêm trọng.

- Tình hình chính trị không ổn định. Các lực lượng phản cách mạng điên cuồng chống phá gây bạo loạn ở nhiều nơi.

- Chính sách cộng sản thời chiến đã lạc hậu kìm hãm nền kinh tế, khiên nhân dân bất bình.

=> Nước Nga Xô viết lâm vào khủng hoảng.

- Tháng 3/1921 Đảng Bôn-sê-vích quyết định thực hiện chính sách mới do Lê-nin đề xướng.

b. Nội dung

- Trong nông nghiệp ban hành thuế nông nghiệp.

- Trong công nghiệp: Nhà nước khôi phục công nghiệp nặng, tư nhân hóa những xí nghiệp dưới 20 công nhân. Khuyến khích nước ngoài đầu tư vào nước Nga.

=> Thực chất là chuyển nền kinh tế do nhà nước độc quyền sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần do nhà nước kiểm soát.

c. Tác dụng - ý nghĩa

- Thúc đẩy kinh tế quốc dân chuyển biến rõ rệt, giúp nhân dân Xô viết vượt qua khó khăn, hoàn thành khôi phục kinh tế.

- Là bài học đối với công cuộc xây dựng của một số nước xã hội chủ nghĩa.

d. Liên bang Xô viết thành lập

- Tháng 12/1922 Đại hội Xô viết toàn Nga đã tuyên bố thành lập Liên Bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô)

- Gồm 4 nước cộng hòa, đến năm 1940 có thêm 11 nước.

- Sau khi khôi phục kinh tế Liên xô vấn là một nước nông nghiệp lạc hậu.

- Từ 1925 tiến hành nhiệm vụ công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa.

- Thực hiện các kế hoạch 5 năm:

+ Lần 1: 1928 – 1932.

+ Lần 2: 1933 – 1937.

a. Trong công nghiệp:

Thực hiện công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa.

- Sau công cuộc khôi phục kinh tế Liên Xô vẫn là một nước nông nghiệp lạc hậu. Kinh tế bị bao vây, kỹ thuật, thiết bị lệ thuộc nước ngoài Đảng Cộng sản đề ra nhiệm vụ công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa.

- Mục đích: Đưa Liên Xô trở thành một nước công nghiệp có những ngành công nghiệp chủ chốt.

- Biện pháp:

+ Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng.

+ Có mục tiêu cụ thể cho từng kế hoạch dài hạn (1928 - 1932) và (1933 - 1937).

- Kết quả: Năm 1937 sản lượng công nghiệp chiếm 77,4% tổng sản phẩm quốc dân.

b. Trong nông nghiệp:

Ưu tiên tập thể hóa nông nghiệp, đưa 93% số nông hộ với 90% diện tích đất canh tác vào nền nông nghiệp tập thể hóa.

c. Văn hóa - giáo dục:

Thanh toán nạn mù chữ, phát triển mạng lưới giáo dục phổ thông, phổ cập tiểu học trong cả nước, phổ cập trung học cơ sở thành phố.

d. Xã hội:

- Cơ cấu giai cấp thay đổi xã hội chỉ còn 2 giai cấp lao động là công nhân, nông dân và trí thức xã hội.

- Từ năm 1937 Liên Xô tiếp tục thực hiện kế hoạch 5 năm lần ba, sang tháng 6/1941 Đức tấn công Liên Xô, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội bị gián đoạn.

e. Quan hệ ngoại giao của Liên Xô

- Liên Xô đã từng bước xác lập quan hệ ngoại giao với một số nước láng giềng châu Á, châu Âu.

- Năm 1933 đặt quan hệ ngoại giao với Mĩ.

Câu 1: Nội dung chủ yếu của chính sách kinh tế mới. Chính sách này đã tác động như thế nào đến tình hình nước Nga?

Gợi ý trả lời

- Nội dung chính sách kinh tế mới:

• Bãi bỏ trưng thu lương thực và thay thế bằng thu thuế lương thực ( sau khi nộp thuế lương thực quy định, nông dân sẽ được quyền sử dụng sản phẩm dư thừa).
• Thực hiện tư do buôn bán, mở lại các chợ
• Cho phép tư nhân được mở các xí nghiệp nhỏ và khuyến khích tư bản nước ngoài đầu tư, kinh doanh ở Nga.

- Tác động của chính sách kinh tế mới đến tình hình nước Nga:

• Nhờ thực hiện chính sách kinh tế mới, nhất là nền kinh tế nhiều thành phần, trong đó nền kinh tế tư nhân, đã đẩy mạnh nền sản xuất, phát triển lưu thông hàng hóa, làm cho nền kinh tế phục hồi và phát triển nhanh chóng. Đời sống nhân dân từ đó được cải thiện. Năm 1925, sản xuất công – nông nghiệp đạt mức xấp xỉ trước chiến tranh.
• Chính sách kinh tế mới là sự đổi mới sáng tạo của Lê Nin và đất nước Xô viết. 

Câu 2: Vì sao nhân dân Liên Xô phải thực hiện nhiệm vụ công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa?

Gợi ý trả lời

Sau khi hoàn thành nhiệm vụ khôi phục kinh tế, Liên Xô vẫn là một nước nông nghiệp lạc hậu so với các nước tư bản phương Tây: sản phẩm nông nghiệp chiếm đến 2/3 tổng sản phẩm quốc dân, Liên Xô vẫn phải nhập máy móc của nước ngoài…Chính vì vậy, muốn xây dựng chế độ xã hội mới phải mở đầu bằng việc thực hiện công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa theo đường lối ưu tiên phát triển công nghiệp nặng.

Câu 3: Nêu những thành tựu văn hóa  - giáo dục của Liên Xô trong thời kì đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội (1925 - 1941)?

Gợi ý trả lời

Thành tựu văn hóa – giáo dục của Liên Xô trong thời kì đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội là:

- Nạn mù chữ được thanh toán

- Thực hiện xong phổ cập giáo dục tiểu học cho toàn dân.

- Các lĩnh vực khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, văn học nghệ thuật cũng đạt được nhiều thành tựu rực rỡ.

Câu 4: Hãy viết những đánh giá của em về công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô sau khi đọc những đoạn văn sau:

“Liên Xô đã trở thành một cường quốc công nghiệp hùng mạnh. ............ Chỉ trong vòng hai kế hoạch năm năm, Tuốc-mê-ni-xtan đã trở thành một nước công nghiệp, khoảng 300 nhà máy lớn đã được xây dựng.”

Gợi ý trả lời

Những thành tựu xây dựng chủ nghĩa xã hội mà nhân dân Liên Xô đạt được trong những năm 1925 – 1941, đã:

- Tạo nên những biến đổi về nhiều mặt cho đất nước, đưa Liên Xô từ một nước nông nghiệp lạc hậu trở thành cường quốc công nghiệp hàng đầu châu Âu và thứ hai thế giới sau Mĩ.

- Đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng cao.

- Chứng tỏ tính ưu việt của chế độ mới – chế độ XHCH.

- Tạo cơ sở vững chắc về kinh tế - xã hội để Liên Xô vươn lên khẳng định vị thế của mình trên trường quốc tế.

Bài học tóm tắt hai giai đoạn của đất nước Liên Xô: giai đoạn khôi phục kinh tế (1921 -1925) và giai đoạn xây dựng chủ nghĩa xã hội (1925 -1941). Qua đó các em nắm được những điểm nổi bật của tình hình Liên Xô trong những năm 1921 đến 1941.