Lịch sử 9 Bài 23: Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 và sự thành lập nước Việt Nam dân chủ

a. Bối cảnh thế giới:

- Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn kết thúc.

- Ở châu Âu, Đức đầu hàng đồng minh không điều kiện (5 - 1945).

- Ở châu Á, Nhật đầu hàng động minh không điều kiện (8 - 1945).

b. Bối cảnh trong nước:

- Ngay khi nghe tin Nhật đầu hàng, Hội nghị toàn quốc của Đảng được họp ở Tân Trào (Tuyên Quang) từ ngày 14 đến 15-8-1945 đã quyết định phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước. Uỷ ban khởi nghĩa được thành lập và ra quân lệnh số 1 kêu gọi nổi dậy.

- Tiếp theo, Đại hội quốc dân Tân Trào được tổ chức (16-8) nhất trí tán thành Tổng khởi nghĩa, thông qua 10 chính sách của Việt Minh, lập Uỷ ban Dân tộc giải phóng Việt Nam do Hồ Chí Minh làm chủ tịch. Sau đó Người đã gửi thư đến đồng bào kêu gọi Tổng khởi nghĩa giành chính quyền.

- Chiều 16-8 giải phóng thị xã Thái Nguyên mở đường về Hà Nội.

- Ở Hà Nội không khí cách mạng sục sôi, Việt Minh hoạt động khắp thành phố.

- Sáng ngày 19/8, cả Hà Nội tràn ngập khí thế cách mạng. Đồng bào rầm rập kéo đến quảng trường Nhà hát lớn dự cuộc mít tinh do Mặt trận Việt Minh tổ chức. Bài hát Tiến quân ca lần đầu vang lên.

- Cuộc mít tinh nhanh chóng chuyển thành biểu tình, chia ra nhiều đoàn đi chiếm các công sở của chính quyền bù nhìn.

→ Kết quả: Trước khí thế của cuộc khởi nghĩa, quân Nhật không dám chống lại. Cuộc khởi nghĩa hoàn toàn thắng lợi ở Hà Nội.

* Ý nghĩa:

- Cổ vũ mạnh mẽ đối với phong trào Tổng khởi nghĩa trong cả nước.

- Từ ngày 14 đến ngày 18 - 8 - 1945, nhiều xã huyện một số tỉnh đã giành chính quyền sớm nhất trong cả nước, đó là Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh và Quảng Nam.

- Hà Nội giành chính quyền ngày 19 - 8 - 1945; Huế 23 - 8; Sài Gòn 25 - 8.

- Ngày 30 - 8 - 1945, vua Bảo Đại thoái vị.

- Trong vòng 15 ngày (từ 14 đến 28), cuộc Tổng khởi nghĩa đã giành thắng lợi trong cả nước.

- Ngày 2 - 9 - 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

a. Ý nghĩa lịch sử

* Trong nước:

- Cách mạng Tháng Tám là sự kiện vĩ đại trong lịch sử dân tộc Việt Nam, phá tan 2 tầng xiềng xích nô lệ thực dân Pháp và phát xít Nhật. Đồng thời lật nhào chế độ chuyên chế tồn tại gầm 1.000 năm.

- Cách mạng tháng Tám đưa Việt Nam từ một nước thuộc địa trở thành một nước độc lập dưới chế độ Dân chủ Cộng hòa, đưa nhân dân từ nô lệ thành người độc lập, tự do.

- Cách mạng tháng Tám đã mở ra kỷ nguyên mới cho dân tộc Việt Nam - kỷ nguyên độc lập tự do.

* Quốc tế:

- Cách mạng tháng Tám là thắng lợi đầu tiên của một dân tộc nhược tiểu, tự giải phóng khỏi ách áp bức của đế quốc thực dân.

- Thắng lợi đó đã cổ vũ mạnh mẽ tinh thần đấu tranh của nhân dân các nước thuộc địa và nửa thuộc địa trên thế giới.

b. Nguyên nhân thắng lợi

* Nguyên nhân khách quan:

- Thắng lợi của phe Đồng minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai làm suy yếu kẻ thù là phát xít Nhật.

* Nguyên nhân chủ quan:

- Dân tộc Việt Nam có truyền thống yêu nước sâu sắc, khi có Đảng Cộng sản Đông Dương và Mặt trận Việt Minh phất cao ngọn cờ cứu nước thì mọi người hăng hái hưởng ứng.

- Có khối liên minh công - nông vững chắc.

Câu 1: Tiến trình cách mạng tháng Tám đã diễn ra như thế nào?

Gợi ý trả lời:

Ngay sau khi Nhật tuyên bố đầu hàng Đồng minh không điều kiện, Đảng ta đã phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước:

- Giành chính quyền ở Hà Nội:

+ Ngày 15-8-1945, Việt Minh tổ chức diễn thuyết ở ba rạp hát trong thành phố. Ngày 16-8, truyền đơn, biểu ngữ kêu gọi khởi nghĩa xuất hiện khắp mọi nơi. Chính phủ bù nhìn thân Nhật lung lay đến tận gốc rễ.

+ Ngày 19-8, cuộc mít tinh tại Nhà hát lớn biến thành cuộc biểu tình đánh chiếm các công sở chính quyền địch, khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội.

- Giành chính quyền toàn quốc:

Từ ngày 14 đến ngày 18-8, bốn tỉnh giành chính quyền sớm nhất cả nước là Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh và Quảng Nam.

+ Chiều 16-8-1945, theo lệnh của Ủy ban Khởi nghĩa, một đội quân giải phóng do Võ Nguyên Giáp chỉ huy, xuất phát từ Tân Trào (Tuyên Quang) tiến về bao vây, đánh Nhật ở Thái Nguyên, mở đường về Hà Nội.

+ Khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Huế (23-8), Sài Gòn (25-8).

+ Đến ngày 28-8, hai tỉnh cuối cùng là Hà Tiên và Đồng Nai Thượng giành thắng lợi. Tổng khởi nghĩa tháng Tám giành thắng lợi trong cả nước.

+ Ngày 30/8 vua Bảo Đại thoái vị, chế độ phong kiến Việt Nam sụp đổ.

- Ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

→ Tiến trình Cách mạng tháng Tám năm 1945 đã diễn ra nhanh chóng, ít đổ máu và giành thắng lợi trong vòng 15 ngày.

Học xong bài này các em cần nắm được nội dung sau:

• Tóm tắt lệnh tổng khởi nghĩa được ban bố: bối cảnh thế giới và trong nước.
• Tóm tắt diễn biến giành chính quyền ở Hà Nội - tháng 8 - 1945.
• Diễn biến Cách mạng tháng Tám - giành chính quyền trong cả nước.
• Tóm tắt: Ý nghĩa lịch sử và nguyên nhân thành công của Cách mạng tháng Tám.