Bài 5: Chi phí sản xuất trong dài hạn

Trong dài hạn, tất cả các yếu tố sản xuất của doanh nghiệp đều thay đổi, doanh nghiệp có thể thiết lập bất kỳ quy mô sản xuất nào theo ý muốn. Dài hạn có thể coi như chuỗi những ngắn hạn nối tiếp nhau. Khi xem xét doanh nghiệp trong một khoảng thời gian nhất định với một quy mô sản xuất cụ thể - tương ứng với giai đoạn ngắn hạn. Nhưng nếu xem xét trong một khoảng thời gian dài, doanh nghiệp có cơ hội để thay đổi quy mô sản xuất theo ý muốn.

Từ đường mở rộng sản xuất đã nêu ở phần trên, ta có thể xác định đường tổng chi phí dài hạn.

Từ đường mở rộng sản xuất trên đồ thị 4.12a:

Khi chưa sản xuất thì chưa có chi phí: Q = 0, LTC = 0

Muốn sản xuất ở sản lượng Q₁, doanh nghiệp sẽ chọn quy mô sản xuất E (L₁, K₁) với tổng chi phí tối thiểu tương ứng là TC₁

Ta xác định điểm E (Q₁,TC₁) trên đồ thị 4.12b.

Khi muốn sản xuất sản lượng Q₂, doanh nghiệp sẽ chọn quy mô sản xuất F (L₂, K₂) với tổng chi phí tối thiểu tương ứng là TC₂.

Ta xác định điểm F(Q₂, TC₂) trên đồ thị 4.12b.

Nối các điểm E(Q₁,TC₁), F( Q₂, TC₂)... trên đồ thị 4.12b chúng ta có đường tổng chi phí dài hạn (LTC)

Đường tổng chi phí dài hạn là đường có tổng chi phí thấp nhất có thể có tương ứng ở mỗi mức sản lượng, khi doanh nghiệp tự do thay đổi quy mô sản xuất theo ý muốn.

Từ đường LTC cũng xác định được đường chi phí trung bình dài hạn bằng cách lấy LTC chia cho Q tương ứng:

\(LAC = \frac{LTC}{Q}\)                     (4.19)

Ngoài ra, ta cũng có thể xây dựng đường LAC qua các đường SAC.

Giả sử trong dài hạn, doanh nghiệp có 3 quy mô sản xuất để lựa chọn được biểu thị bởi các đường chi phí trung bình ngắn hạn: SAC₁, SAC₂, SAC₃ trên đồ thị 4.13.

Trong dài hạn, doanh nghiệp sẽ chọn quy mô sản xuất nào trong 3 quy mô sản xuất trên?

Nguyên tắc sản xuất của doanh nghiệp là luôn muốn sản xuất với chi phí tối thiểu ở bất kỳ sản lượng nào.

Như vậy, quy mô sản xuất mà doanh doanh nghiệp lựa chọn sẽ phụ thuộc vào sản lượng mà doanh nghiệp cần sản xuất, cụ thể là:

Nếu muốn sản xuất ở sản lượng tương đối nhỏ Q₁, để tối thiểu hóa chi phí sản xuất doanh nghiệp sẽ chọn quy mô (SAC₁), vì chi phí trung bình của quy mô sản xuất (SAC₁) thấp hơn chi phí trung bình của các qui mô khác.

Nếu tăng sản lượng lên Q’, tại sản lượng này SAC₁ = SAC₂, do đó, trong trường hợp này doanh nghiệp có thể lựa chọn hoặc qui mô (SAC₁) hoặc (SAC₂).

Nếu tăng sản lượng đến Q₂: SAC₂ < SAC₁, do đó phải mở rộng qui mô sản xuất đến (SAC₂).

Nếu sản xuất ở Q”: SAC₂ = SAC₃, có thể chọn qui mô (SAC₂) hay (SAC₃).

Nếu sản xuất ở Q₃ chọn qui mô SAC₃

Từ phân tích trên ta có thể tóm tắt:

Khi sản xuất sản lượng từ 0 đến Q’: doanh nghiệp sẽ chọn quy mô (SAC₁) 

Khi sản xuất sản lượng từ Q’ đến Q”: doanh nghiệp sẽ chọn quy mô (SAC₂)

Khi sản xuất sản lượng lớn hơn hay bằng Q”: doanh nghiệp sẽ chọn quy mô (SAC₃)

Đường chi phí trung bình dài hạn LAC được hình thành từ các phần thấp nhất của các đường chi phí trung bình ngắn hạn tương ứng ở các mức sản lượng.

Tuy nhiên, về mặt lý thuyết không chỉ có 3 quy mô sản xuất để lựa chọn mà doanh nghiệp có thể thiết lập bất kỳ quy mô sản xuất nào theo ý muốn, không giới hạn về các quy mô. Do đó, chúng ta có hàng loạt các đường SAC.

Đường LAC là đường bao của tất cả các đường SAC (hình 4.14)

Vì đường LAC được thiết lập từ những phần rất bé của các đường SAC, nên có thể coi đường LAC tiếp xúc với tất cả các đường SAC.

Vậy đường chi phí trung bình dài hạn là đường có chi phí trung bình thấp nhất có thể có tương ứng ở mỗi mức sản lượng, khi doanh nghiệp tự do thay đổi quy mô sản xuất theo ý muốn.

Trong dài hạn ở bất kỳ sản lượng cho trước nào, LTC và LAC cũng đạt tối thiểu khi các yếu tố sản xuất được phối hợp theo những tỷ lệ hợp lý, thỏa điều kiện:

\(\frac{MP_K}{P_K} = \frac{MP_L}{P_L} = \dots\)

Thông thường, đường LAC cũng có dạng chữ U.

Trong dài hạn, doanh nghiệp gia tăng sản lượng bằng cách mở rộng quy mô sản xuất, xuất hiện tính kinh tế theo quy mô và tính phi kinh tế theo quy mô.

Tính kinh tế theo quy mô (chi phí giảm theo quy mô): Chi phí trung bình dài hạn giảm dần khi gia tăng sản lượng, và tại sản lượng tối ưu Q* chi phí trung bình đạt cực tiểu (LAC_min), thể hiện những quy mô sản xuất liên tục lớn hơn có hiệu quả hơn so với các quy mô nhỏ hơn trước đó.

Những yếu tố làm cho LAC giảm, khi mở rộng quy mô sản xuất để gia tăng sản lượng, được gọi là tính kinh tế theo quy mô, bao gồm các yếu tố:

Khi quy mô sản xuất được mở rộng, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phân công lao động và chuyên môn hóa lao động ngày càng sâu và hợp lý hóa sản xuất, kết quả là năng suất trung bình ngày càng tăng, chi phí trung bình giảm dần.

Khi quy mô sản xuất được mở rộng, vốn đầu tư cũng tăng lên tương ứng, cho phép áp dụng các quy trình công nghệ mới, máy móc thiết bị hiện đại, làm cho năng suất lao động tăng lên, chi phí trung bình giảm xuống.

Ngoài ra, quy mô sản xuất lớn hơn tạo điều kiện tận dụng được phế liệu, phế phẩm để sản xuất ra các sản phẩm phụ, do đó giảm được chi phí sản xuất của chính phẩm, trong khi các doanh nghiệp có quy mô sản xuất nhỏ không thể tận dụng.

Ví dụ 12: Nhà máy đường qui mô lớn, sử dụng bã mía làm nguyên liệu sản xuất giấy, rỉ mật để sản xuất cồn.

Khi quy mô sản xuất được mở rộng, chi phí máy móc thiết bị trên 1 đơn vị công suất của máy móc thiết bị lớn thường rẻ hơn so với các máy móc thiết bị nhỏ, đồng thời khi sử dụng một lượng lớn nguyên vật liệu sẽ mua với giá ưu đãi, rẻ hơn.