Việt Bắc (trích) Ngữ văn 12

- Tố Hữu (1920 - 2002), tên thật là Nguyễn Kim Thành.

- Quê ở làng Phù Lai, xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền, Thừa Thiên - Huế

- Cuộc đời chia làm ba giai đoạn:

+ Thời thơ ấu:

• Xuất thân trong một gia đình nhà nho nghèo.

• Cha và mẹ sớm đã truyền cho ông tình yêu với văn học.

• Biết làm thơ Đường từ lúc 10 tuổi.

→ Chính gia đình và quê hương đã góp phần hình thành hồn thơ Tố Hữu.

+ Thời thanh niên:

• Năm 1938, ông được kết nạp Đảng và từ đó dâng đời mình cho cách mạng.

• Năm 1939, bị bắt và bị giam qua nhiều nhà tù ở miền Trung và Tây Nguyên.

• Năm 1942, Tố Hữu vượt ngục, ra Thanh Hoá, tiếp tục hoạt động.

• Cách mạng tháng Tám: lãnh đạo cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Huế.

+ Thời kì giữ nhưng cương vị trọng yếu:

• Trong chiến chống Pháp: đặc trách văn hoá văn nghệ ở cơ quan trung ương Đảng.

• Kháng chiến chống Pháp và Mĩ: Tố Hữu liên tục giữ những chức vụ quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Đảng và Nhà nước.

- Ông được nhà nước phong tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt 1 năm 1996.

- Là chặng đường 10 năm làm thơ và hoạt động sôi nổi từ giác ngộ qua thử thách đến trưởng thành của người thanh niên CM.

- “Từ ấy” gồm 3 phần:

a. Máu lửa (1937 - 1939)

- Sáng tác trong thời kì Mặt trận dân chủ.

- Nội dung:

 + Cảm thông với thân phận những người nghèo khổ 

 + Khơi dậy ở họ lòng căm thù, ý chí đấu tranh và niềm tin vào tương lai.

b. Xiềng xích (1939-1942)

  - Sáng tác trong các nhà lao ở Trung Bộ và Tây Nguyên.

- Nội dung:

+ Tâm tư của một người chiến sĩ trẻ tuổi tha thiết yêu đời và khát khao tự do và hành động.

+ Ý chí kiên cường đấu tranh của người chiến sĩ cách mạng ngay trong nhà tù thực dân.

c. Giải phóng (1942 - 1946)

- Sáng tác từ khi vượt ngục cho đến thời kì giải phóng dân tộc

- Nội dung:

+ Ngợi ca thắng lợi của cách mạng, và độc lập tự do của đất nước .

+ Khẳng định niềm tin vào chế độ mới.

→ Những bài thơ tiêu biểu: Từ ấy, Tâm tư trong tù, Bà má Hậu Giang,…

- Là chặng đường thơ trong kháng chiến chống Pháp.

- Nội dung:

+ Là bản hùng ca về cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ mà anh hùng.

+ Ca ngợi những con người kháng chiến: Đảng và Bác Hồ, anh vệ quốc quân, bà mẹ nông dân, chị phụ nữ, em liên lạc…

+ Nhiều tình cảm sâu đậm được thể hiện: tình quân dân, miền xuôi và miền ngược, tình yêu đất nước, tình cảm quốc tế vô sản,…. 

- Tập thơ Việt Bắc là một trong những thành tựu xuất sắc của văn học kháng chiến chống Pháp.

- Tác phẩm tiêu biểu: Việt Bắc, Hoan hô chiến sĩ  Điện Biên, Phá đường,….

- Ra đời khi bước vào giai đoạn xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất Tổ quốc.

- Nội dung:

+ Niềm tin vào cuộc sống mới xã hội chủ nghĩa.

+ Tình cảm thiết tha, sâu nặng với miền Nam và quốc tế vô sản.

- Niềm vui ấy đem đến cho tập thơ cảm hứng lãng mạn và khuynh hướng sử thi đậm nét.

- Tác phẩm tiêu biểu : Mẹ Tơm, Bài ca xuân 61, Ba mươi năm đời ta có Đảng,…

- Là chặng đường thơ Tố Hữu trong những năm kháng chiến chống Mỹ.

- Nội dung:

  + Ra trận: bản hùng ca về miền Nam, những hình ảnh tiêu biểu cho dũng khí kiên cường của dân tộc (anh giải phóng quân, ngươờithợ điện, em thơ hoá anh hùng, anh công nhân, cô dân quân…)

  + Máu và hoa:

• Ghi lại chặng đường cách mạng đầy gian khổ.

• Niềm tin sâu sắc vào sức mạnh của quê hương, con người Việt Nam.

- Cổ vũ, ca ngợi chiến đấu, mang đậm tính thời sự.

- Tác phẩm tiêu biểu: Bài ca Xuân 68, Kính gởi cụ Nguyễn Du, Theo chân Bác, Nước non ngàn dặm,…

 - Giọng thơ trầm lắng, đượm chất suy tư, chiêm nghiệm về cuộc đời và con người.

  - Niềm tin vào lí tưởng và con đường cách mạng, tin vào chữ nhân luôn toả sáng ở mỗi hồn người.

- Trong việc biểu hiện tâm hồn: thơ Tố Hữu hướng đến cái ta chung với những lẽ sống lớn, tình cảm lớn, niềm vui lớn của con người cách mạng, của cả dân tộc.

+ Tình cảm lớn: tình yêu lí tưởng (Từ ấy), tình cảm kính yêu lãnh tụ (Sáng tháng năm), tình cảm đồng bào đồng chí, tình quân dân (Cá nước), tình cảm quốc tế vô sản (Em bé Triều Tiên).

+ Niềm vui lớn: niềm vui trước nhưữg chiến thắng của dân tộc (Huế tháng Tám, Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, Toàn thắng về ta)

- Trong việc miêu tả đời sống: Thơ Tố Hữu mang đậm tính sử thi :

+ Luôn đề cập đến những vấn đề có ý nghĩa lịch sử và có tính chất toàn dân:

• Công cuộc xây dựng đất nước (Bài ca mùa xuân 1961).

• Cả nước ra trận đánh Mĩ (Chào xuân 67).

+ Cảm hứng chủ đạo là cảm hứng lịch sử dân tộc chứ không phải là cảm hứng thế sự - đời tư: nên con người trong thơ Tố Hữu là con người của sự nghiệp chung, mang phẩm chất tiêu biểu cho cả dân tôc, mang tầm vóc lịch sử và thời đại: anh vệ quốc quân (Lên Tây Bắc), anh giải phóng quân (Tiếng hát sang xuân), anh Nguyễn Văn Trỗi (Hãy nhớ lấy lời tôi), chị Trần Thị Lý (Người con gái Việt Nam)

- Giọng thơ mang chất tâm tình, rất tự nhiên, đằm thắm, chân thành:

+ Xuất phát từ tâm hồn của người xứ Huế

+ Do quan niệm của nhà thơ: “Thơ là chuyện đồng điệu…”

- Về thể thơ: đặc biệt thành công khi vận dụng những thể thơ truyền thống của dân tộc:

+ Lục bát ca dao và lục bát cổ điển: (Khi con tu hú, Việc Bắc, Bầm ơi, Kính gửi cụ Nguyễn Du…),

+ Thể thất ngôn (Quê mẹ, Mẹ Tơm, Bác ơi, Theo chân Bác…) dạt dào âm hưởng, nghĩa tình của hồn thơ dân tộc

- Về ngôn ngữ:

+ Thường sử dụng những từ ngữ, những cách nói quen thuộc với dân tộc.

+ Phát huy cao độ tính nhạc, sử dụng tài tình các từ láy, các thanh điệu, các vần thơ,….

"Em ơi Ba Lan mùa tuyết tan,

Đường bạch dương sương trắng nắng

Thác, bao nhiêu thác cũng qua,

Thênh thênh là chiếc thuyền ta trên đời."

Câu 1. Em hãy kể tên các tập thơ của Tố Hữu mà em biết:

Gợi ý làm bài:

- Từ ấy.

- Việt Bắc.

- Gió lộng.

- Ra trận.

- Một tiếng đờn và Ta với ta.

Câu 2. Em cảm nhận về phong cách thơ của Tố Hữu như thế nào?

Gợi ý làm bài:

Các em dựa vào những yếu tố sau để cảm nhận

- Thơ Tố Hữu là thơ trữ tình chính trị.

- Thơ Tố Hữu đậm đà tính dân tộc.

Qua bài học các em cần nắm một số nội dung chính sau:

- Hiểu đặc điểm cơ bản để đánh giá đúng thơ Tố Hữu.

- Hiểu các chặng đường sáng tác qua các tập thơ tiêu biểu: thể hiện sự vận động của tư tưởng và nghệ thuật trong thơ ông.

- Hiểu nét chủ yếu trong phong cách thơ Tố Hữu.