Tấm Cám Ngữ văn 10

- Khái niệm: Là tác phẩm tự sự dân gian kể về số phận kiểu nhân vật quen thuộc (người bất hạnh, dũng sĩ, người thông minh...) thể hiện quan niệm và mơ ước của nhân dân về hạnh phúc và công lý xã hội.

- Phân loại: 

• Truyện cổ tích về loài vật 

• Truyện cổ tích thần kì

• Truyện cổ tích sinh hoạt

- Nghệ thuật: có sự tham gia của các yếu tố thần kì vào tiến trình phát triển của câu chuyện.

- Nội dung: Th ể hiện ước mơ của nhân dân lao động về hạnh phúc gia đình, về lẽ công bằng xã hội, về phẩm chất và năng lực của con người.

- Thể loại: thuộc truyện cổ tích thần kì.

- Kiểu truyện: nhân vật mồ côi, bất hạnh

- Tóm tắt:

• Tấm mồ côi, sống với dì ghẻ và đứa em cùng cha khác mẹ là Cám. Tấm bị mẹ con Cám ngược đãi, sống khổ cực. Được sự giúp đỡ của bụt, Tấm trở thành hoàng hậu. Ngày về giỗ tổ, Tấm bị mẹ con Cám giết. Tấm vùng lên, hóa thân nhiều lần để đấu tranh và cuối cùng Tấm được trở lại bên nhà vua với cuộc sống hạnh phúc và mẹ con Cám bị trừng trị thích đáng.

- Bố cục: 

• Phần 1 (Từ đầu đến"ở đâu ra mà đẹp thế"): Tấm từ cô gái mồ côi trở thành hoàng hậu

• Phần 2 (còn lại): Quá trình đấu tranh bảo vệ hạnh phúc.

- Thân phận:

• Mồ côi, sống thiếu tình thương

• Bị mẹ ghẻ và Cám hắt hủi, phải làm việc quần quật suốt ngày, luôn bi đe dọa từ sự ghen ghét, độc ác của mẹ con Cám. (Cám dành chiếc yếm đỏ, Cám bắt cá bống làm thịt ăn, mẹ con Cám không cho Tấm đi dự hội)

- Sự giúp đỡ của yếu tố kì ảo:

Mỗi khi Tấm khóc, bụt lại xuất hiện an ủi, ban tặng vật thần kì để giúp đỡ Tấm

• Tấm mất Yếm đỏ → Bụt cho cá bống

• Tấm mất cá bống → Bụt cho hi vọng 

• Mơ ước bị dập tắt → Bụt cho chim sẻ đến giúp, cho quần áo đẹp, giúp Tấm chuẩn bị đi hội. Và vì được đi hội nên Tấm trở thành hoàng hậu.

⇒ Bụt là hiện thân của thần linh, giúp cho nhân dân thực hiện ước mơ về hạnh phúc

- Tấm không còn bị động, yếu đuối mà mạnh mẽ, quyết liệt sống dậy, trở về với cuộc đời để đòi hạnh phúc

- Cuộc đấu tranh gian nan, quyết liệt của Tấm để giành lại hạnh phúc được thể hiện qua những lần hóa thân:

• Lần 1: Sau khi Tấm bị ngã xuống ao Tấm hóa thành chim vàng anh, đó là sự hóa thân của một linh hồn trong sáng, hồn hậu. Từ lần hóa thân ấy, Tấm không còn yếu đuối, bị động như xưa.

• Lần 2: Tấm hóa thành cây xoan đào với cành lá xanh tươi che mát cho nhà vua, điều đó thể hiện quyết tâm đấu tranh gìn giữ hạnh phúc với kẻ thù và đồng thời thể hiện tình cảm của Tấm dành cho nhà vua mãi không phai qua bao thăng trầm

• Lần 3: Tấm hóa thân thành khung cửu cất tiếng giành lại hạnh phúc và đe dọa kẻ thù.

• Lần 4: Tấm hóa thân thành cây Thị. Đó là biểu trưng cho tấm lòng thơm thảo của Tấm. Tấm sống một cuộc sống giản dị, đời thường nhưng đã chủ động hơn trong cuộc sống.

⇒ Sự hóa thân của tấm thể hiện:

• Sức sống mãnh liệt, không thể bị tiêu diệt của cái thiện

• Cái thiện không thể mãi chịu oan ức trong im lặng, mà phải vùng dậy, đấu tranh với cái ác.

• Phản ánh tính chất gay gắt, quyết liệt của cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác.

Câu 1: Truyện cổ tích Tấm Cám được kể bằng văn xuôi nhưng có xem kẽ những đoạn văn vần. Những đọan văn vần ấy có tác dụng gì đối với người nghe ?

Gợi ý trả lời:

- Trong truyện Tấm Cám, các đoạn văn vần đều xuất hiện ở đúng những đoạn chuyển từ sự kiện này sang sự kiện khác gắn liền với số phận của nhân vật. Bỏi vậy chúng có tác dụng giúp người nghe dễ nhớ cốt truyện. Đó là tác dụng chính yếu.

- Ngoài ra, những đoạn văn vần ấy còn ít nhiều góp phần bộc lộ thái độ, tình cảm của người kể đối vói các nhân vật trong truyện. Anh (chị) có thể nêu và phân tích cụ thể một vài trường hợp.

Câu 2: Có nguời nhận xét rằng trong truyện Tấm Cám, dì ghẻ là hình ảnh của “giai cấp địa chủ cường hào đại gian đại ác” ; ông vua là hinh ánh của “bọn phong kiến đầu sỏ” ; con Tấm la hình ánh của người nông dân nghào khó, bi áp bức, bóc lột đến cùng cực.

Ý kiến của anh (chị) về nhận xét trên như thế nào ?

Gợi ý trả lời:

Truyện cổ tích không phải được sáng tác bởi những người có đựợc một nhận thức rạch ròi về sự phận chia giai cấp. Truyện cổ tích chỉ biểu hiện một nhận thức về sự phân biệt thiện – ác, tốt – xấu,… và về cuộc đấu tranh giữa những nhân vật là tiêu biểu cho hai loại người đó. Đương nhiên, đằng sau đó là cuộc đấu tranh giữa tầng lóp thống trị, bóc lột vói tầng lóp bị thống trị, bị bóc lột. Nhưng sự phản ánh thứ hai này chỉ là gián tiếp. Ông vua thực ra chỉ thực hiện vai trò làm phần thưởng cho người hiền lành, lương thiện chứ không phải là hình ảnh của “bọn phong lciến đầu sỏ”. SGK đã lưu ý điều này. Không nên gắn vào đây thuyết đấu tranh giai cấp làm sai lệch nội dung và thi pháp truyện cổ tích.

Câu 3: Hãy chọn và phân tích những chi tiết tiêu biểu trong truyện Tấm Cám để chứng tỏ rằng “truyện cổ tích la một giấc mơ đẹp” của nhân dân lao động.

Gợi ý trả lời:

Lưu ý học sinh khi làm đề này :

- Truyện cổ tích đưa đến cho nhân dân lao động thời xưa hình ảnh về một tương lai tốt đẹp, hạnh phúc.

- Tương lai ấy đẹp nhưng chỉ có thể thực hiện ở trong truyện cổ tích, tức là… trong mơ. Còn thực tại vẫn là khổ đau, thiếu thốn.

- Với mơ ước đẹp đẽ, nhân dân đã có được sức mạnh và niềm tin để đấu tranh.

- Với nhận thức đúng về giấc mơ đẹp trong cổ tích, anh (chị) tự chọn một vài chi tiết trong Tấm Cám để phân tích và chứng minh.

- Sự biến hóa của Tấm thể hiện sức sống, sức trỗi dậy mãnh liệt của con người trước sự vùi dập của kẻ ác. Đây là sức mạnh của cái thiện chiến thắng cái ác qua cuộc đấu tranh không khoan nhượng đến cùng. Chiến thắng ấy thể hiện niềm tin của nhân dân về sự chiến thắng của cái thiện với cái ác, tinh thần lạc quan và ước mơ về một xã hội công bằng.

- Cốt truyện li kì, hấp dẫn với những mâu thuẫn, xung đột ngày càng quyết liệt.

- Xây dựng nhân vật theo hai tuyến đối lập.

- Sử dụng các yếu tố, chi tiết tưởng tượng kì ảo.