Soạn bài Chỉ từ Ngữ văn 6 đầy đủ

Ngày xưa có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật lỗi lạc.

Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng […]

(Em bé thông minh)

- Các từ in đậm trong đoạn văn trên bổ sung ý nghĩa cho các từ như sau:

+ Từ nọ bổ sung ý nghĩa cho từ ông vua, nhà.

+ Từ ấy bổ sung ý nghĩa cho từ viên quan.

+ Từ kia bổ sung ý nghĩa cho từ làng.

- ông vua / ông vua nọ

- viên quan / viên quan ấy

- làng / làng kia

- nhà / nhà nọ

So sánh các từ và cụm từ trên, có thể rút ra ý nghĩa của những từ được in đậm như sau:

- Các chỉ từ nọ, ấy, kia xác định không gian cụ thể cho sự vật được biểu thị là danh từ mà nó đi kèm.

- Nếu không có các từ “nọ, ấy, kia” thì danh từ như “ông vua”, “viên quan”, “làng”, “nhà” sẽ mơ hồ, không xác định được.

Hồi ấy, ở Thanh Hoá có một người đánh cá tên là Lê Thận. Một đêm nọ, Thận thả lưới ở một bến vắng như thường lệ.

- Nghĩa của các từ "ấy", "nọ" trong câu văn trên có điểm giống và khác với những trường hợp đã phân tích là:

+ Giống nhau: Đều là chỉ từ,và bổ sung nghĩa cho sự vật.

+ Khác nhau:

• Chỉ từ ở đây không chỉ, định vị vị trí của sự vật hiện tượng mà làm thành phần phụ của câu: trạng ngữ.
• Định vị về không gian và thời gian.

Phân tích chức vụ đảm nhiệm của chỉ từ trong những câu văn đã dẫn ở phần 1:

- Chỉ từ trong câu đã dẫn ở phần I, đảm nhiệm chức năng xác định vị trí của sự vật trong không gian và thời gian.

- Các chỉ từ: ấy, kia, nọ,... làm nhiệm vụ phụ ngữ sau của danh từ, cùng với danh từ và phụ ngữ trước lập thành một cụm danh từ: viên quan ấy, một cánh đồng làng kia, hai cha con nhà nọ.

a. Cuộc chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn. Đó là một điều chắc chắn.

(Hồ Chí Minh)

b. Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng trọt chăn nuôi và có tục ngày Tết làm bánh chưng, bánh giầy.

(Bánh chưng, bánh giầy)

- Tìm chỉ từ trong những câu văn trên. Xác định chức vụ của chúng trong câu như sau:

a. Chỉ từ: đó, giữ vai trò là chủ ngữ, diễn đạt toàn bộ nội dung của câu trước đó (đó ở đây có vai trò như từ liên kết trong phép thế).

b. Chỉ từ: đấy, là thành phần trạng ngữ của câu, xác định thời điểm diễn ra chuỗi hành động tiếp theo.

a. Vua cha xem qua một lượt rồi dừng lại trước chồng bánh của Lang Liêu, rất vừa ý, bèn gọi lên hỏi. Lang Liêu đem giấc mộng gặp thần ra kể lại. Vua cha ngẫm nghĩ rất lâu rồi chọn hai thứ bánh ấy đem tế Trời, Đất cùng Tiên vương.

(Bánh chưng, bánh giầy)

b.

Đấy vàng, đây cũng đồng đen

Đấy hoa thiên lí, đây sen Tây Hồ.

(Ca dao)

c. Nay ta đưa năm mươi con xuống biển, nàng đưa năm mươi con lên núi, chia nhau cai quản các phương.

(Con Rồng cháu Tiên)

d. Từ đó nhuệ khí của nghĩa quân ngày một tăng.

(Sự tích Hồ Gươm)

Phân tích những chỉ từ trong những câu văn đã cho, xác định chức vụ của các chỉ từ ấy:

a. Chỉ từ là: "hai thứ bánh ấy":

- Định vị sự vật trong không gian.

- Làm phụ ngữ sau trong cụm danh từ trong câu.

b. Chỉ từ là: "đấy", "đây":

- Định vị sự vật trong không gian.

- Làm chủ ngữ trong câu.

c. Chỉ từ là: "nay":

- Định vị sự vật trong thời gian.

- Làm trạng ngữ trong câu.

d. Chỉ từ là: "đó":

- Định vị sự vật trong thời gian.

- Làm trạng ngữ trong câu.

a. Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn, tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc (Sóc Sơn). Đến chân núi Sóc, một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại, rồi cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời.

(Theo Thánh Gióng)

b. Người ta còn nói, khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng bị lửa thiêu cháy về sau gọi là làng Cháy.

(Theo Thánh Gióng)

Thay các từ in đậm bằng những từ thích hợp như sau:

a. Đến chân núi Sóc => Đến đấy.

b. Làng bị lửa thiêu cháy => Làng ấy.

- Dùng các cụm từ đó đã gây ra lỗi lặp từ, cần thay bằng từ khác để câu văn trở nên mạch lạc và chặt chẽ hơn.

Năm ấy, đến lượt Lí Thông nộp mình. Mẹ con hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh chết thay. Chiều hôm đó, chờ Thạch Sanh kiếm củi về, Lí Thông dọn một mâm rượu thịt ê hề mời ăn, rồi bảo:

- Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về.

(Thạch Sanh)

Phân tích đoạn văn trên và rút ra nhận xét về tác dụng của chỉ từ được sử dụng trong đoạn văn trên:

- Các cụm từ có sử dụng chỉ từ: năm ấy, chiều hôm đó, đêm nay.

- Không thể sử dụng các từ, hoặc cụm từ khác để thay thế bởi: truyện cổ tích không thể xác định chính xác thời gian diễn ra sự việc.

=> Như vậy chỉ từ có vai trò vô cùng quan trọng, nhiều khi không thể thay thế được.