Địa lí 10 Bài 17: Thổ nhưỡng quyển. Các nhân tố hình thành thổ nhưỡng

• Thổ nhưỡng (đất) là lớp vật chất tơi xốp ở bề mặt lục địa, được đặc trưng bởi độ phì.
• Độ phì của đất: Là khả năng cung cấp nhiệt, khí, nước các chất dinh dưỡng cần thiết cho thực vật sinh trưởng và phát triển.
• Thổ nhưỡng quyển là lớp vỏ chứa vật chất tơi xốp nằm ở bề mặt lục địa, nơi tiếp xúc với khí quyển, thạch quyển, sinh quyển.

a. Đá mẹ

• Là những sản phẩm phong hóa từ đá gốc, cung cấp chất vô cơ cho đất, quyết định thành phần cơ giới, khoáng vật, ảnh hưởng trực tiếp tính chất lí, hóa của đất.

b. Khí hậu

• Ảnh hưởng trực tiếp đến sự hình thành đất thông qua nhiệt - ẩm
• Nhiệt, ẩm ảnh hưởng đến sự hòa tan, rửa trôi, tích tụ vật chất.
• Khí hậu ảnh hưởng gián tiếp qua tác động: khí hậu --> sinh vật --> đất. 

c. Sinh vật

• Thực vât: Cung cấp vật chất hữu cơ, rễ phá hủy đá.
• Vi sinh vật: Phân giải xác súc vật tạo mùn.
• Động vật: sống trong đất là biến đổi tính chất đất (giun, kiến mối).

d. Địa hình

• Địa hình dốc: đất bị xói mòn, tầng phong hóa mỏng.
• Địa hình bằng phẳng: bồi tụ là chủ yếu , tầng phong hóa dày.
• Địa hình: Ảnh hưởng đến khí hậu vành đai đất khác nhau theo độ cao.

e. Thời gian

• Thời gian hình thành đất là tuổi đất.
• Tuổi của đất là nhân tố biểu thị thời gian tác động của các yếu tố hình thành đất dài hay ngắn, còn thể hiện cường độ của các quá trình tác động đó.
• Vùng nhiệt đới, cận nhiệt: đất nhiều tuổi.
• Vùng ôn đới, cực: đất ít tuổi.

g. Con người

• Hoạt động tích cực: nâng độ phì cho đất, chống xói mòn.
• Hoạt động tiêu cực: đốt rừng làm nương rẫy, xói mòn đất.

Câu 1: Từ vị trí lớp phủ thổ nhưỡng (hình 17), hãy cho biết vai trò của lớp phủ thổ nhưỡng đối với hoạt động sản xuất và đời sống con người.

Gợi ý làm bài

Là nơi cư trú và tiến hành mọi hoạt động sản xuất và đời sống của con người (đặc biệt là sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp):

- Trong nông - lâm nghiệp: đất để canh tác cây lương thực, thực phẩm; cây công nghiệp, trồng rừng...

- Trong công nghiệp và đời sống: mặt đất là nơi xây dựng các cơ sở sản xuất, nhà máy, các công trình cơ sở vật chất kĩ thuật -cơ sở hạ tầng...

Câu 2: Hãy lấy một vài ví dụ về ảnh hưởng của đá mẹ đến đặc điểm của đất mà em biết.

Gợi ý làm bài

Mỗi loại đá mẹ khác nhau sẽ tạo ra các loại đất khác nhau:

+ Đất đỏ bazan hình thành từ các đá bazan: có màu nâu đỏ, tầng mùn dày,  khá phì nhiêu.

+ Đất feralit đỏ nâu hình thành trên đá vôi: giàu mùn, đạm, tơi xốp, phân bố ở vùng núi đá vôi.

+ Những loại đất hình thành trên đá mẹ là granit thường có màu xám, chua và nhiều cát.

Câu 3: Các kiểu khí hậu khác nhau trên Trái Đất có tham gia vào sự hình thành các loại đất khác nhau không? Hãy lấỵ ví dụ chứng minh.

Gợi ý làm bài

Các kiểu khí hậu khác nhau trên Trái Đất có tham gia vào sự hình thành các loại đất khác nhau:

- Vành đai nhiệt đới phổ biến nhất là quá trình hình thành đất feralit đỏ vàng.

- Vành đai ôn đới, hình thành các loại đất đông kết dưới rừng taiga như đất pốtzôn, đất đầm lầy.

- Khí hậu ôn đới hải dương ấm và ẩm, hình thành đất nâu hoặc đất xám.

Câu 4: Tác động của sinh vật có gì khác với tác động của đá mẹ và khí hậu trong sự hình thành đất?

Gợi ý làm bài

Tác động của sinh vật khác với tác động của đá mẹ và khí hậu trong sự hình thành đất:

- Đá mẹ: là nguồn cung cấp vật chất vô cơ cho đất, do đó quyết định thành phần khoáng vật, thành phần cơ giới và ảnh hưởng đến nhiều tính chất đất.

- Khí hậu: Nhiệt và ẩm ảnh hưởng trực tiếp đến sự hình thành đất thông qua quá  trình phong hóa.

- Sinh vật đóng vai trò chủ đạo trong sự hình thành đất:

+ Thực vật cung cấp chất hữu cơ, rễ thực vật bám vào các khe nứt của đá làm phá hủy đá.

+ Vi sinh vật phân giải xác sinh vật và tổng hợp thành mùn, động vật sống trong đất cũng làm biến đổi tính chất đất.

Câu 5: Tác động của con người trong hoạt động sản xuất nông, làm nghiệp có thể làm biến đổi tính chất đất không? Hãy cho ví dụ chứng minh.

Gợi ý làm bài

Tác động của con người trong hoạt động sản xuất nông, lâm nghiệp có thể làm biến đổi tính chất đất, làm tăng hoặc giảm độ phì của đất.

Ví dụ:

- Đốt rừng làm rẫy sẽ đẩy mạnh quá trình xói mòn, bạc màu đất.

- Bón phân hữu cơ làm tăng độ phì của đất.

- Lạm dụng thuốc trừ sâu quá mức sẽ làm ô nhiễm đất, giảm độ phì tự nhiên của đất.

Sau bài học cần nắm các nội dung sau:

- Biết được khái niệm thổ nhưỡng (đất), thổ nhưỡng quyển.

- Trình bày được vai trò của các nhân tố hình thành đất.

- Thổ nhưỡng là một thành phần của môi trường, có vai trò quan trọng đối với hoạt động sản xuất và đời sống con người. Con người trong quá trình hoạt động sản xuất nông lâm ngư nghiệp tác động tới tính chất đất.