Tức nước Ngữ văn 8

eLib giới thiệu đến các em bài học Tức nước vỡ bờ. Với nội dung bài học cụ thể và chi tiết giúp định hướng cho các em nắm những kiến thức cơ bản về tác giả, tác phẩm, từ đó làm cơ sở để đi sâu phân tích, cảm thụ tác phẩm. Cùng eLib học tập nhé!

Tức nước Ngữ văn 8

1. Tác giả 

- Ngô Tất Tố (1893- 1954)

- Quê quán: làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, Hà Nội)

- Cuộc đời và sự ngiệp sáng tác

  • Năm 1926, Ngô Tất Tố ra Hà Nội làm báo và viết cho tờ An Nam tạp chí.
  • Sau gần ba năm ở Sài Gòn, Ngô Tất Tố trở ra Hà Nội. Ông tiếp tục sinh sống bằng cách viết bài cho các báo: An Nam tạp chí, Thần chung, Phổ thông, Đông Dương, Hải Phòng tuần báo…
  • Những tác phẩm tiêu biểu: Lều chõng, Việc làng, Đề Thám…

- Phong cách sáng tác: Ông là nhà văn xuất sắc của trào lưu văn học trước Cách mạng, thơ ông mang đậm dấu ấn hiện thực, ông thường viết cuộc sống ngừi nông dân trong xã hội phong kiến, ở đó luôn có sự bế tắc không lối thoát.

2. Tác phẩm

2.1. Xuất xứ

Đoạn trích Tức nước vỡ bờ trích từ chương XVIII của tiểu thuyết Tắt đèn- tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố.

2.2. Tóm tắt

Chỉ vì đóng thiếu một suất sưu cho người em trai đã mất mà anh Dậu bị bọn cai lệ bắt trói, bị đánh đập đến ngất đi như một xác chết rồi được khiêng về nhà. Sáng sớm hôm sau, khi anh Dậu còn đang cố húp bát cháo thì tên cai lệ và người nhà lí trưởng sấn sổ định bắt trói anh. Chị Dậu đã hết lời van xin nhưng bọn chúng nhất quyết không buông tha, còn chửi mắng và bịch và ngực chị. Tức nước vỡ bờ, chị vùng lên đánh ngã tên cai lệ và người nhà lí trưởng.

2.3. Bố cục

Đoạn trích Tức nước vỡ bờ được chia làm 2 đoạn:

  • Đoạn 1: từ đầu ⇒ “ăn có ngon miệng không” : Cảnh chị Dậu chăm sóc chồng.
  • Đoạn 2: còn lại: Cảnh chị Dậu phản kháng chống lại tên cai lệ và người nhà lí trưởng.

2.4. Đọc - hiểu văn bản

a. Nhân vật cai lệ

- Giọng, ngôn ngữ:

  • “thằng … ông… mày ”  
  • thét, quát, hầm hè, …

⇒ Xấc xược, hách dịch. Âm thanh, ngôn ngữ của dã thú

- Hành động: Gõ đầu roi, trợn mắt, giật phắt, chạy sầm sập, bịch, sấn, tát,… → hung bạo, tàn ác.

- Khi đọ sức: ngã chỏng quèo → thảm hại, tả tơi

⇒ Bọn tay sai - công cụ đắc lực của xã hội tàn bạo - không chút tính người.

b. Diễn biến tâm lí, hành động của chị Dậu

- Trước khi bọn tay sai đến:

  • quạt cháo chóng nguội
  • rón rén bưng … “Thầy em hãy cố…”

⇒ Dịu dàng, đằm thắm, tình cảm, hết lòng yêu chồng.

- Khi bọn tay sai đến

  • Run run, thiết tha, đỡ,
  • Cháu van ông…

⇒ Van xin, nhẫn nhục ⇒ Bề dưới

  • "chồng tôi đau ốm, các ông không được…"- Cãi lí ⇒ Vị thế ngang hàng
  • Nghiến răng: Mày trói chồng bà… + túm cổ, ấn dúi… ⇒ Căm phẫn, khinh bỉ, ngang tàng ⇒ bề trên: sức mạnh của lòng yêu thương, sự căm phẫn.

⇒ Hiền dịu, vị tha, biết nhẫn nhục nhưng tiềm tàng một sức sống mạnh mẽ.

2.5. Giá trị nội dung

  • Bộ mặt tàn ác, bất nhân của xã hội thực dân phong kiến đương thời.
  • Tình cảnh khốn cùng của người nông dân và vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam xưa.

2.6. Giá trị nghệ thuật

  • Khắc hoạ nhân vật rõ nét.
  • Miêu tả linh hoạt, sống động.
  • Ngôn ngữ kể chuyện, miêu tả, đối thoại đặc sắc.

3. Luyện tập

Câu 1: Phân tích diễn biến tâm lí của chị Dậu qua Tức nước vỡ bờ.

Gợi ý làm bài

Mở bài:

  • Giới thiệu tác giả Ngô Tất Tố và tiểu thuyết “Tắt đèn”, đoạn trích “Tức nước vỡ bờ”.
  • Khái quát diễn biến tâm lí: chị Dậu có thể nhẫn nhục chịu đựng nhưng khi đã bị đẩy tới chân tường thì cũng biết vùng lên chống trả quyết liệt, thể hiện một khả năng phản kháng tiềm tàng.

Thân bài:

a. Ban đầu, chị Dậu nhẫn nhục chịu đựng, van xin bọn cai lệ

- Khi anh Dậu vừa mới được đưa về nhà sau trận đòn thừa sống thiếu chết, chị Dậu vô cùng thương và xót chồng.

- Chưa kịp hoàn hồn thì cai lệ và người nhà lí trưởng lại đến thúc thuế đòi bắt anh Dậu đi với “roi song, tay thước và dây thừng”, chị Dậu trong hoàn cảnh này chỉ có thể biết van xin, quỳ lạy bọn chúng.

- Ban đầu, chị “run run” xin khất sưu.

  • Khi cai lệ quát, chị vẫn “thiết tha” van xin.
  • Đến khi cai lệ chạy sầm sập đến chỗ anh Dâu, chị “xám mặt”, “đỡ lấy tay hắn”, tiếp tục van xin.
  • Cách xưng hô của chị trong tình cảnh này: cháu – ông, thể hiện sựu lễ phép, nhún nhường, nhẫn nhịn một phép.

⇒ Trong giai đoạn này, chị vẫn sợ bọn cai lệ một phép, chỉ có thể cầu xin, quỳ lạy chúng tha cho.

b. Chị Dậu bắt đầu phản kháng

- Khi cai lệ “bịch luôn vào ngực chị Dậu mấy bịch” và lăm le đến chỗ anh Dậu, chị đã bắt đầu phản kháng:

  • Tâm lí: Tức quá không thể chịu được.
  • Hành động: “liều mạng cự lại”.
  • Lời nói: cách xưng hô chuyển từ cháu – ông sang tôi- ông, dùng lí lẽ để ngăn cản.

⇒ Khi bị dồn ép quá đáng, chị Dậu đã bắt đầu trỗi dậy phản kháng theo bản năng của mình.

c. Chị Dậu vùng lên chống trả, phản kháng mãnh liệt.

- Châm ngòi cho sự phản kháng của chị Dậu là hành động cai lệ tát vào mặt chị rồi nhảy vào chỗ anh Dậu.

- Trong hoàn cảnh đấy, chị Dậu bị dồn đến bước đường cùng, van xin, nói lí lẽ đều không được, theo bản năng, chị vùng lên chống trả mạnh mẽ:

  • Lời nói: cách xưng hô chuyển sang bà – mày cùng lời đe dọa, cảnh cáo.
  • Hành động: nghiến răng, “túm lấy cổ”, “ấn dúi ra cửa”, “giằng co”, “du đẩy”, “vật nhau” ⇒ khung cảnh đánh nhau hỗn loạn mà người chiến thắng là chị Dậu – người phụ nữ lực điền vốn khỏe mạnh, phốp phác.
  • Kết quả của bọn cai lệ: “ngã chỏng quèo”, “bị chị túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm”.

⇒ Từ thái độ quỳ lạy, van xin, nhún nhường, chị Dậu đã vùng lên chống trả mãnh liệt và chiến thắng bọn cai lệ yếu ớt. Sự phản kháng ấy không hề có chủ định, có kế hoạch mà hoàn toàn là bộc phát, là bản năng sinh tồn của con người khi bị đẩy đến bước đường cùng. Dù là bộc phát nhưng lúc đó chị Dậu vẫn hoàn toàn tỉnh táo và nhận thức được hành động của mình, thậm chí chị còn khẳng định “Thà ngồi tù… tôi không chịu được”. Vì vậy mà diễn biến tâm lí của chị Dậu là vô cùng hợp lí, phù hợp với sự phát triển tâm lí của con người.

Kết bài:

  • Khái quát lại diễn biến tâm lí và sức phản kháng tiềm tàng của chị Dậu
  • Liên hệ và đánh giá nghệ thuật tác phẩm và tài năng nhà văn.

Câu 2: Phân tích đoạn trích Tức nước vỡ bờ.

Gợi ý làm bài

Mở bài

  • Dẫn dắt và giới thiệu đoạn trích.
  • Với hơn một trăm trang tiểu thuyết "Tắt đèn", đặc biệt là đoạn trích "Tức nước vỡ bờ", Ngô Tất Tố đã để lại đầy ấn tượng trong lòng người đọc về hiện thực xã hội bất công lúc bấy giờ và thân phận của người nông dân cũng như những vẻ đẹp của họ.

Thân bài

a. Tình thế của gia đình chị Dậu

Chuyện xảy ra ở làng Đông Xá trong những ngày sưu thuế. Gia đình chị Dậu nghèo nhất nhì trong hạng cùng đinh. Đến kì nộp sưu, anh chị phải chạy vạy ngược xuôi nhưng vẫn không đủ tiền.
Trước khi bị bắt ra ngoài đình, anh Dậu đã ủy quyền cho chị lo việc nhà. Chị bán cái Tí, đứa con gái đầu lòng 7 tuổi cho vợ chồng Nghị Quế. Chị đã bán con, bán cho để nộp sưu cho anh nhưng vẫn thiếu xuất sưu của người em chồng đã mất từ năm trước nên anh Dậu vẫn chưa được tha.
Đến khi anh bị ngất sửu chúng mới trả về cho chị Dậu. Chị nấu cháo cho anh ăn, anh vừa kề bát cháo lên miệng thì bọn cai lệ kéo đến thúc sưu. Anh sợ quá lăn đùng ra ngất.
Gánh nặng gia đình, tính mạng anh Dậu phụ thuộc hoàn toàn vào sự chèo chống của chị- người phụ nữ con mọn, chân yếu tay mềm.

b. Bộ mặt của bọn tay sai

Chúng xuất hiện với những công cụ để hành hung: roi song, tay thước, dây thừng...
Mở miệng ra là chúng mỉa mai, thét, quát, hằm hè, dọa nạt, chửi mắng. Còn hành động của chúng thì vô cùng tàn nhẫn, độc ác.
Chúng chính là hiện thân đầy đủ nhất của xã hội thực dân phong kiến tàn bạo, không tình người lúc bấy giờ.

c. Diễn biến tâm lí, tính cách của chị Dậu

- Trước khi bọn tay sai xuất hiện:

Khi anh Dậu vừa mới tỉnh, việc đầu tiên của chị là nấu cháo cho chồng và các con ăn.
Những cử chỉ, lời nói chị dành cho người chồng đau yếu rất mộc mạc nhưng vô cùng đằm thắm. Chị mang vẻ đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam, hết lòng yêu thương chồng con.

- Khi bọn tay sai xuất hiện

Lúc đầu, chị chỉ biết tha thiết, phân trần, van xin bọn chúng cho khất sưu kể cả khi cai lệ quát tháo, dọa nạt vẫn một mực van xin tha thiết "nhà cháu đã túng lại phải đóng cả xuất sưu của chú nó nữa nên mới lôi thôi như thế chứ cháu có dám bỏ bễ tiền sưu của nhà cháu đâu, hai ông làm phúc nói với ông lí cho cháu khất". Người phụ nữ con mọn đã phải nhẫn nhục, hạ mình với những lời lẽ mềm mỏng, lễ phép vì chị biết mình là kẻ có tội nên không dám cưỡng lại phép nước. Hơn nữa, bản năng của người nông dân lép vế mách bảo nếu không nhẫn nhục sẽ chuốc lấy hậu quả khó lường. Điều quan trọng hơn là chị muốn dành sự bình yên cho chồng mình.
Song những lời van xin, lễ phép tha thiết của chị đã bị tên cai lệ bỏ ngoài tai. Hắn cứ xông đến để trói anh Dậu và còn đánh chị khi bị chị ăn vạ. Hành động "bịch vào ngực chị Dậu mấy bịch" là giọt nước làm tràn li, không thể nín nhịn được nữa, chị đã liều mạng cự lại.
Đầu tiên chị nói với chúng "chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ". Chị đưa ra đạo lí tối thiểu của con người, chị hi vọng có thể đánh thức lương tri của bọn chúng. Lúc này, chị vô tình tha đổi cách xưng hô từ ông- cháu sang ông- tôi. Lời lẽ và giọng điệu của chị đã đanh thép hơn nhiều.
Lời lẽ của chị đã làm cai lệ tức giận, hắn đánh chị một cách tàn nhẫn và nhảy vào cạnh chồng chị. Bao nhiêu căm hờn, uất hận được tích tụ , ghìm nén từ lâu được dịp bùng phát. Chị thách thức bọn chúng bằng những lời lẽ đanh đá, đáo để, ngỗ nghịch của người đàn bà không tức giận "mày trói chồng bà đi bà cho mày xem". Không còn xưng hô ngang hàng "ông- tôi" mà gọi cai lệ là mày xưng bà. Cách xưng hô của người bề trên hoàn toàn đè bẹp uy thế của đối phương.
Cùng với lời thách thức, chị đã xông vào đánh nhau với bọn chúng và nhanh chóng hạ gục hai tên tay sai. Trước sức mạnh của chị, hai tên tay sai vốn rất hung hăng, hống hách trở nên thật nực cười, thảm hại. Có thể nói chị đã vùng lên với một sức mạnh ghê gớm như người khổng lồ trong truyện cổ tích. Hình ảnh chị thật đẹp- 1 vẻ đẹp ngang tàng của người bị áp bức đã biết vùng lên để chống lại áo bức bất công.
Sức mạnh của chị Dậu là sức mạnh của lòng căm hờn nhưng gốc rễ lại là tình yêu thương. Chị mộc mạc, hiền dịu, vị tha, biết khiêm nhường, biết nhẫn nhục chịu đựng nhưng không hoàn toàn yếu đuối, không chỉ biết sợ hãi mà trái lại vẫn có một sức sống mạnh mẽ, một tinh thần phản kháng tiềm tàng.

Kết bài: Nêu cảm nghĩ của bản thân.

Đoạn trích "Tức nước vỡ bờ", qua ngòi bút hiện thực khỏe khoắn của Ngô Tất Tố ta không chỉ cảm nhận được mối xunh đột giai cấp gay gắt mà còn cảm nhận được vẻ đẹp  và sức mạnh tinh thần của người phụ nữ nông dân.

Câu 3: Qua đoạn văn em có nhận xét gì về tính cách của chị Dậu.

Gợi ý làm bài

  • Lòng yêu thương chồng, con sâu sắc, tha thiết.
  • Giàu lòng thương và đức hi sinh.
  • Sức sống mạnh mẽ, tinh thần phản kháng tìm tàng mãnh liệt.
  • Lòng căm hờn ngùn ngụt và sức mạnh tiềm tàng của chị chính là xuất phát từ lòng yêu thương tha thiết, dạt dào trong chị.

4. Kết luận

  • Đọc hiểu một đoạn trích trong tác phẩm truyện hiện đại- cốt truyện ,nhân vật, sự kiện trong đoạn trích : “Tức nước vỡ bờ”.
  • Giá trị hiện thực và nhân đạo qua một đoạn trích trong tác phẩm.
  • Thành công của nhà văn trong việc tạo tình huống truyện, miêu tả, kể chuyện và xây dựng nhân vật.
  • Có kĩ năng tóm tắt văn bản truyện .Vân dụng kiến thức về sự kết hợp các phương thức biểu đạt trong văn bản tự sự để phân tích tác phẩm tự sự viết theo khuynh hướng hiện thực.
  • Có lòng tự hào, ý thức xây dựng XHCN, biết phản kháng đúng với hoàn cảnh để bảo vệ chân lí, lẽ phải.
Ngày:28/07/2020 Chia sẻ bởi:

CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM