Bệnh quai bị - Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị

Khí hậu mát, lạnh và khô hanh là điều kiện giúp cho tác nhân gây bệnh quai bị lan truyền nhanh hơn. Bệnh thường bùng thành dịch ở các nhóm trẻ nhỏ đi học mẫu giáo, tiểu học, cũng có khi xảy ra ở trẻ lớn hơn hoặc thanh thiếu niên và người cao tuổi nhưng với tỷ lệ thấp. Khả năng mắc bệnh ở nam cao hơn so với nữ.

Quai bị (hay có tên gọi là má chàm bàm) là một bệnh lý do virus gây ra và có khả năng lây lan từ người sang người qua tiếp xúc trực tiếp hoặc hít phải các giọt hô hấp trong không khí của người bệnh. Virus gây bệnh ảnh hưởng chủ yếu đến tuyến nước bọt nằm ở gần tai, gây ra sưng ở một hoặc cả hai tuyến nước bọt này.

Nhìn chung, căn bệnh này không phải là một bệnh nghiêm trọng và thường xảy ra ở trẻ em từ 5–9 tuổi. Tuy nhiên, virus gây bệnh vẫn có khả năng lây nhiễm sang người lớn. Khi đó, bệnh có thể gây ra biến chứng nghiêm trọng hơn.

Một số người bị nhiễm virus gây bệnh quai bị nhưng không biểu hiện dấu hiệu hay triệu chứng nào hoặc có triệu chứng rất nhẹ. Những người này thường không biết rằng bản thân đã mắc bệnh. Trường hợp bệnh phát triển thành các triệu chứng đáng chú ý, chúng thường xuất hiện sau khoảng 2–3 tuần từ khi tiếp xúc với mầm bệnh. Một số ít trường hợp, người bệnh có thể gặp phải các biến chứng nghiêm trọng.

Dấu hiệu nhận biết chính và đặc trưng cho bệnh lý này là sưng tuyến nước bọt khiến cho vùng má dưới mang tai phình ra, có thể ở một hoặc cả hai bên. Các dấu hiệu và triệu chứng khác có thể gồm:

• Đau ở tuyến nước bọt bị sưng, ở một hoặc cả hai bên mặt

• Đau khi nhai hoặc nuốt

• Sốt

• Đau nhức đầu

• Đau nhức cơ

• Mệt mỏi và cảm thấy yếu ớt

• Mất cảm giác ngon miệng

Phần lớn trường hợp, người bệnh phục hồi hoàn toàn trong vòng 2 tuần sau khi có các triệu chứng.

Khi nào bạn nên đến gặp bác sĩ?

Nếu nhận thấy con em mình có dấu hiệu bệnh quai bị, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để kiểm tra ngay. Tác nhân gây bệnh rất dễ lây lan trong khoảng 9 ngày từ khi các triệu chứng bắt đầu xuất hiện. Do đó, bạn nên thông báo trước với nhân viên y tế để được hướng dẫn di chuyển đến khu vực cách ly hoặc có biện pháp làm giảm thiểu khả năng gây lây nhiễm cho người khác.

Trong thời gian này, bạn có thể: Để người bệnh nghỉ ngơi càng nhiều càng tốt Thực hiện các cách giúp giảm nhẹ triệu chứng như chườm lạnh, dùng thuốc giảm đau không kê đơn

Nhờ có vắc-xin phòng bệnh nên ngày nay căn bệnh này không còn xuất hiện nhiều nên có thể các triệu chứng liên quan đến một tình trạng sức khỏe khác. Sưng tuyến nước bọt và sốt có thể liên quan đến: Tuyến nước bọt bị tắc nghẽn, Viêm nhiễm do virus khác

Do đó, bạn cần đến gặp bác sĩ để kiểm tra và được chẩn đoán chính xác vấn đề đang gặp phải để điều trị phù hợp.

Tác nhân gây bệnh quai bị là virus quai bị (mumps virus), thuộc giống Rubulavirus, họ Paramyxoviridae. Chúng có khả năng lây lan nhanh chóng từ người sang người thông qua nước bọt. Nếu chưa có khả năng miễn dịch với virus này, bạn có thể nhiễm bệnh khi hít phải các giọt nước bọt hoặc dịch tiết hô hấp bắn ra từ người bệnh trong lúc nói chuyện, ho hay hắt hơi. Bạn cũng có khả năng mắc bệnh khi dùng chung vật dụng như muỗng, đũa, cốc uống hoặc có tiếp xúc gần với người bệnh.

Virus quai bị có thể tồn tại khá lâu ở môi trường ngoài cơ thể: từ 30–60 ngày ở nhiệt độ 15–20ºC, khoảng 1–2 năm ở nhiệt độ âm sâu (-25 tới -70ºC). Thế nhưng, virus này bị tiêu diệt nhanh chóng ở nhiệt độ trên 56ºC hoặc dưới tác động của tia tử ngoại, ánh sáng mặt trời và những hóa chất khử khuẩn chứa clo hoạt và các chất khử khuẩn bệnh viện thường dùng.

Khi thấy người bệnh có những biểu hiện bệnh quai bị, bác sĩ thường:

• Thăm hỏi về việc tiêm phòng trước đây và những trường hợp có khả năng lây truyền virus gây bệnh;

• Đề nghị làm xét nghiệm máu để tìm kiếm virus quai bị.

Đến nay, bệnh quai bị vẫn không có thuốc điều trị đặc hiệu. Tác nhân gây ra bệnh là do virus vì thể sử dụng thuốc kháng sinh sẽ không có tác dụng. Tuy vậy, hầu hết trường hợp, người bệnh (trẻ em hay người lớn) thường phục hồi trong vòng vài tuần nếu không gặp biến chứng gì.

Khả năng truyền nhiễm mầm bệnh thường còn rất thấp sau khoảng 5 ngày từ khi xuất hiện triệu chứng. Khi đó, người bệnh có thể quay trở lại trường học hoặc nơi làm việc như bình thường.

Nguyên tắc trong điều trị quai bị là hạn chế vận động tối đa, chăm sóc tốt cho người bệnh nhất là trong thời gian toàn phát. Bên cạnh đó, bạn cần điều trị chống viêm tinh hoàn, buồng trứng, viêm tụy, viêm màng não và chỉ dùng kháng sinh khi xảy ra bội nhiễm vi khuẩn theo chỉ định của bác sĩ. Các trường hợp bệnh nặng có thể cần dùng phối hợp globulin miễn dịch.

Các biện pháp hỗ trợ điều trị tại nhà

Nghỉ ngơi là biện pháp tốt nhất để cơ thể phục hồi hoàn toàn. Song song đó, bạn có thể thực hiện một số biện pháp để giảm đau và khó chịu, đồng thời phòng tránh virus lây truyền sang người xung quanh:

• Cách ly người bệnh với mọi người để ngăn ngừa lây truyền virus quai bị.

• Dùng thuốc giảm đau không kê đơn như paracetamol để giảm bớt triệu chứng đau.

• Chườm ấm hoặc chườm mát để giảm bớt khó chịu ở vùng bị sưng.

• Tránh ăn những thực phẩm cứng, rắn, cần phải nhai nhiều.

• Thay vào đó, bạn nên ăn cháo, khoai tây nghiền hay những thực phẩm mềm hay có dạng lỏng.

• Tránh ăn thực phẩm có vị chua, như trái cây, nước ép cam quýt vì gây kích thích tiết nước bọt.

• Uống nhiều nước.

Nếu con bạn hay người thân bị quai bị, hãy chú ý theo dõi các biến chứng có thể xảy ra. Nếu người bệnh có các biểu hiện sau đây, bạn cần đưa họ đến ngay bệnh viện:

• Sốt cao (39ºC)

• Gặp khó khăn trong việc ăn uống

• Hay nhầm lẫn, mất phương hướng

• Đau bụng

• Đau và sưng tinh hoàn ở bé trai

Rất hiếm khi có ca bệnh gặp phải biến chứng nhưng khi có thường khá nghiêm trọng. Các biến chứng quai bị phần lớn liên quan đến tình trạng viêm và sưng ở một số bộ phận khác của cơ thể, như:

• Tinh hoàn. Viêm tinh hoàn có thể xảy ra làm cho một hoặc cả hai tinh hoàn bị sưng lên ở những bé trai đến tuổi dậy thì. Tình trạng này gây đau đớn, khó chịu nhưng hiếm khi gây vô sinh sau này.

• Não. Virus quai bị có thể gây ra viêm não dẫn đến nhiều vấn đề thần kinh, thậm chí đe dọa tính mạng.

• Màng và dịch não tủy. Khi virus nhiễm vào máu và đi đến hệ thống thần kinh trung ương gây viêm nhiễm, người bệnh có thể bị viêm màng não.

• Tuyến tụy. Nếu bị viêm tụy, người bệnh có các dấu hiệu và triệu chứng gồm đau bụng phía trên, buồn nôn và nôn mửa.

Các biến chứng có khả năng xảy ra gồm:

• Mất thính lực, có thể ở một hoặc cả hai tai

• Vấn đề ở tim như rối loạn nhịp tim, bệnh cơ tim

• Sẩy thai nếu bị quai bi khi đang mang thai, đặc biệt là ở giai đoạn đầu thai kỳ

Cách tốt nhất để phòng ngừa bệnh hiện nay là tiêm vắc-xin quai bị. Hầu hết mọi người đều tạo được khả năng miễn dịch với virus gây bệnh sau khi tiêm phòng đầy đủ. Vắc-xin này thường được tiêm ở dạng kết hợp phòng sởi – quai bị – rubella (MMR). Tất cả trẻ em nên được tiêm đủ hai mũi vắc-xin trước khi đi học vào lúc: Từ 12–15 tháng tuổi Từ 4–6 tuổi

Bạn cần phải tiêm đủ hai liều để đảm bảo có hiệu quả trong việc phòng ngừa quai bị.

Một số trường hợp, bác sĩ có thể khuyến cáo tiêm một mũi vắc-xin lần thứ ba nếu bạn đang ở trong một vùng bùng phát dịch quai bị.

Hy vọng qua bài viết trên đây sẽ giúp các bạn có thêm kiến thức về bệnh quai bị để điều trị và phòng ngừa bệnh hiệu quả!