Lao phổi - Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị

Bệnh lao (còn gọi là TB) là một bệnh truyền nhiễm do vi trùng lao gây nên. Nếu vi trùng lao thâm nhập vào một cơ quan nào đó trong cơ thể và sinh sôi đồng thời cơ thể không thể chống lại nó, khi đó sẽ hình thành bệnh lao.

Bệnh lao có thể gặp ở tất cả các bộ phận của cơ thể như lao màng phổi, lao hạch bạch huyết, lao màng não, lao xương khớp, lao màng bụng, lao hệ sinh dịch - tiết niệu, lao ruột, trong đó bệnh lao phổi thường gặp nhất (chiếm 80 – 85%) và là nguồn lây chính cho người xung quanh.

Đối với người bị nghi ngờ mắc bệnh lao phổi, nếu xét nghiệm soi đờm trực tiếp thấy có vi khuẩn lao thì người bệnh được chẩn đoán là lao phổi AFB(+) và ngược lại là lao phổi AFB(-)

- Những số liệu về tình trạng bệnh lao phổi:

• Theo số liệu thống kê, năm 2015 có 1,8 triệu người bị chết do lao phổi, trong số 10,4 triệu người mắc bệnh.
• Tổ chức Y tế Thế giới ước tính rằng mỗi năm có 9 triệu người mắc bệnh lao, trong đó có 3 triệu người không được điều trị y tế.
• Các triệu chứng bệnh lao phổi có thể kéo dài trong nhiều tháng. Một người bệnh lao phổi có thể lây nhiễm cho 10 - 15 người khác thông qua tiếp xúc gần trong 1 năm.

Thực tế, một số người nhiễm vi khuẩn lao nhưng không có triệu chứng. Tình trạng này gọi là nhiễm lao tiềm ẩn. Vi khuẩn lao có thể ngủ đông trong cơ thể nhiều năm trước khi phát bệnh.

Đối với những người có biểu hiện rõ ràng, hầu hết các triệu chứng bệnh lao phổi thường liên quan đến hệ hô hấp.

Ho kéo dài trên 2 tuần (ho khan, ho có đờm, ho ra máu) là triệu chứng quan trọng nhất liên quan đến lao phổi.

Ngoài ra, các nguyên nhân khác có thể gồm:

• Gầy sút, kém ăn, mệt mỏi.
• Sốt nhẹ về chiều.
• Ra mồ hôi “trộm” ban đêm.
• Đau ngực, đôi khi khó thở.

Bệnh lao là bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra. Bệnh lây lan do vi khuẩn lao phát tán ra ngoài khi người mắc lao phổi ho, nói, hắt hơi, khạc nhổ mà vô tình người tiếp xúc gần đó có thể bị hít vào và gây bệnh tại phổi. Từ phổi, vi khuẩn lao có thể qua đường máu hay bạch huyết đến các tạng khác trong cơ thể và gây bệnh tại đó.

Vi khuẩn lao có khả năng kháng lại cồn và axit mà ở nồng độ đó vi khuẩn khác bị tiêu diệt. Vi khuẩn lao tồn tại được nhiều tuần trong đờm, rác ẩm và tối, chết ở nhiệt độ 1000C/5 phút và dễ bị mất khả năng gây bệnh dưới ánh nắng mặt trời.

- Hệ miễn dịch yếu. Hệ miễn dịch yếu không thể giúp cơ thể chống lại vi khuẩn lao. Một số tình trạng có thể làm hệ miễn dịch suy yếu như:

• Nhiễm HIV
• Mắc các bệnh mạn tính: loét dạ dày tá tràng, đái tháo đường, suy thận mãn, một số loại ung thư
• Nghiện ma túy, rượu, thuốc lá
• Sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch kéo dài như corticoid, hóa chất điều trị ung thư…
• Sử dụng thuốc chống thải ghép
• Sử dụng thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn và vảy nến
• Suy dinh dưỡng

- Đi du lịch hoặc sống ở một số khu vực nhất định: một số vùng sẽ có tỷ lệ nhiễm lao và bệnh lao kháng thuốc cao như:

• Châu Phi
• Đông Âu
• Châu Á
• Nga
• Nam Mỹ
• Quần đảo Caribe

- Sử dụng một số chất

• Các thuốc tiêm truyền tĩnh mạch hoặc uống rượu quá nhiều có thể làm suy yếu hệ miễn và khiến bạn dễ bị lao phổi hơn.
• Hút thuốc là làm tăng nguy cơ đáng kể mắc bệnh lao và tử vong.

Bác sĩ sẽ hỏi bệnh khai thác các triệu chứng toàn thân như sốt nhẹ về chiều, đổ mồ hôi đêm, chán ăn, mệt mỏi, gầy sút cân đồng thời khám phổi và khám toàn thân. Sau đó, bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm:

• Nhuộm soi đờm trực tiếp tìm AFB
• Xét nghiệm Xpert MTB/RIF (nếu có thể)
• Nuôi cấy tìm vi khuẩn lao
• X-quang phổi

Chẩn đoán xác định bệnh: Phải có ít nhất 1 mẫu có AFB(+) và hình ảnh X quang nghi lao hoặc khi có 2 mẫu đờm (+)

Chẩn đoán và điều trị sớm có thể ngăn ngừa diễn tiến nặng hơn của bệnh và tránh các tình huống trở nặng cần cấp cứu, vì vậy bạn hãy gặp bác sĩ càng sớm càng tốt để tránh các trường hợp bệnh lao phổi nặng.

- Nếu không được điều trị kịp thời người bệnh lao phổi có thể gặp một số biến chứng sau:

• Tràn dịch màng phổi, tràn khí màng phổi, ho ra máu.
• Sau khi chữa khỏi lao phổi vẫn có thể để lại một số di chứng như: suy hô hấp mãn, giãn phế quản, u nấm phổi, tràn khí màng phổi...

- Phương pháp điều trị phổ biến là dùng thuốc trị lao.Hầu hết các trường hợp lao phổi đều có thể chữa khỏi được khi điều trị đúng phương pháp và đúng thuốc. Các phác đồ điều trị lao được phân ra điều trị tùy theo từng trường hợp cụ thể. Sử dụng loại thuốc nào và điều trị trong bao lâu sẽ phụ thuộc vào các yếu tố:

• Sức khỏe người bệnh
• Độ tuổi
• Khả năng đề kháng với thuốc
• Loại lao mắc phải là lao phổi hay lao ngoài phổi. Trường hợp những người mắc bệnh lao ngoài phổi chỉ cần dùng một loại kháng sinh lao, trong khi đó những người bị bệnh lao phổi thường phải dùng nhiều loại thuốc.

- Phác đồ điều trị cho người mắc bệnh lao phổi lần đầu tiên  (Theo Chương trình Chống lao Quốc gia):

• Giai đoạn tấn công (2 tháng) gồm 4 loại thuốc: ethambutol (hoặc streptomycine), rifampicine, isoniazide, pyrazinamide
• Giai đoạn duy trì (6 tháng) gồm 2 loại thuốc isoniazide và ethambutol.

- Lưu ý khi điều trị thuốc kháng lao:

• Uống thuốc đầy đủ, đúng liều lượng, không được tự ý ngưng sử dụng thuốc ngay cả khi các triệu chứng bệnh lao phổi đã biến mất.
• Sau khi điều trị, vi khuẩn lao phổi nào còn sống sót có thể trở nên kháng thuốc, sau đó phát triển thành bệnh lao đa kháng thuốc (MDR) trong tương lai. Khi đó, việc điều trị bệnh lao phổi gặp khó khăn hơn rất nhiều.

• Để phòng chống bệnh lao, biện pháp hữu hiệu nhất cho trẻ sơ sinh là đến các cơ sở y tế tiêm vắc xin phòng chống lao. Hiện nay, nhà nước đang thực hiện tiêm phòng lao ngay tháng đầu sau sinh trong chương trình Tiêm chủng mở rộng.
• Thực hiện lối sống lành mạnh như: ăn uống hợp lý, ngủ đủ, tập thể dục đều đặn và tránh xa các chất gây nghiện như ma túy, rượu bia, thuốc lá…
• Vệ sinh nơi ở, nơi làm việc và khám sức khỏe định kỳ là điều cần thiết để phòng bệnh lao.

Hy vọng những thông tin về bệnh lao phổi trên đây sẽ giúp mọi người có cách phòng tránh và điều trị bệnh lao phổi kịp thời và phù hợp!