Tiếng gà trưa Ngữ văn 7

- Nhà thơ Xuân Quỳnh (1942 - 1988) tên thật là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh. Quê quán xã La Khê, thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Đông, nay thuộc quận Hà Đông, Hà Nội.

- Xuất thân trong một gia đình công chức, mẹ mất sớm, bố thường xuyên đi công tác xa gia đình. Xuân Quỳnh lớn lên trong vòng tay của bà nội.

- Xuân Quỳnh được xem là một trong nữ thi sĩ nổi tiếng với nhiều những bài thơ đã đi vào lòng của biết bao nhiêu thế hệ như: Thuyền và Biển, Sóng, Tiếng gà trưa, Thơ tình cuối mùa thu,…

- Nhà thơ Xuân Quỳnh đã được nhà nước phong tặng Giải thưởng Nhà nước và Giải thưởng Hồ Chí Minh về những thành tựu bà đã làm cho nền văn học của nước nhà.

- Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ “Tiếng gà trưa” viết trong thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Mĩ và nằm trong tập thơ "Hoa dọc chiến hào" (1968), in lại trong “Sân ga chiều em đi” (1984).

- Thể thơ ngũ ngôn (có sáng tạo): Xen một vài câu 3 tiếng, xen kẽ điệp ngữ.

- Bài thơ có thể chia thành ba phần:

+ Khổ thơ đầu: Tiếng gà trưa gợi về kí ức tuổi thơ.

+ Khổ thơ 2 -> 6: Những kỉ niệm tuổi thơ.

+ Khổ thơ 7 và 8: Mơ ước tuổi thơ và mơ ước hiện tại của cháu.

- Hoàn cảnh: Trên đường hành quân xa, trưa nắng, mệt mỏi người chiến sĩ dừng chân nghỉ lại bên xóm nhỏ chợt nghe tiếng gà trưa nhảy ổ: “cục … cục tác cục ta”.

- Tác giả đã sử dụng thành công thủ pháp nghệ thuật là điệp từ "nghe" nhấn mạnh cảm giác khi nghe tiếng gà trưa. Âm thanh gọi về tuổi thơ, tạo nên thay đổi trong tâm hồn, đánh thức tâm hồn, lan toả ra cảnh vật, nâng đỡ trên từng chặng đường hành quân gian nan, vất vả. Điệp từ nghe còn gợi ra sự thiết tha của tiếng gà và tâm trạng bồi hồi, xúc động cua người chiến sĩ.

-> Tiếng gà trưa hay tiếng gọi của quá khứ, kỉ niệm về một tuổi thơ gắn bó với không gian làng quê, gia đình, gắn bó với người bà kính yêu.

=> Âm thanh của "Tiếng gà trưa" khắc họa đầy đủ tâm trạng của nhân vật người cháu. Đó là những tình cảm chân thành. Tiếng gà trưa khiến người cháu xa nhà nhớ đến người bà kính yêu một đời tần tảo. Thương biết mấy là cảnh đứa cháu tò mò xem gà đẻ, bị bà mắng: Gà đẻ mà mày nhìn, Rồi sau này lang mặt. Chẳng hiểu hư thực ra sao nhưng cháu tin là thật: Cháu về lấy gương soi, Lòng dại thơ lo lắng. Giờ đây, đứa cháu đã trường thành ao ước trở về thời bé bỏng để lại được nghe tiếng mắng yêu của bà, được thấy bóng dáng quen thuộc của bà khum tay soi trứng, chắt chiu từng mầm hi vọng sẽ có được một đàn gà con đông đúc.

- Những hình ảnh và kỷ niệm của bài thơ được gợi lại từ “tiếng gà trưa”: Kỷ niệm những con gà mái tơ, gà mái vàng, ổ trứng hồng đẹp… Kỷ niệm về những lần tò mò xem trộm gà đẻ bị bà mắng. Hình ảnh người bà đầy lòng yêu thương, chắt chiu, dành dụm chăm lo cho cháu. Niềm vui nhỏ bé của bài thơ: có bộ quần áo mới từ tiền bán gà.

- Suốt một đời lam lũ, lo toan, bà chẳng bao giờ nghĩ đến bản thân mà chỉ lo cho cháu, bởi đứa cháu đối với bà là tất cả. Bà thầm mong đàn gà thoát khỏi nạn dịch mỗi khi mùa đông tới: Để cuối năm bán gà, Cháu được quần áo mới. Ao ước của đứa cháu có được cái quần chéo go, Cái áo cánh chúc bầu còn nguyên vẹn lần hồ sột soạt và thơm mùi vải mới được nhân lên gấp bội trong lòng bà yêu cháu. Hạnh phúc gia đình giản dị, đầm ấm mà rất đỗi thiêng liêng cùng bao khát vọng tuồi thơ dường như gói gọn cả trong tiếng gà trưa.

- Nghệ thuật điệp từ xuất hiện rất nhiều và rất phổ biến trong bài thơ nhằm nhấn mạnh tình cảm của người cháu, miêu tả đặc sắc tạo nên vẻ đẹp tươi sáng, hiền hoà, bình dị trong cuộc sống làng quê và tình cảm nồng hậu, gần gũi, thân thương, sự gắn bó với gia đình, quê hương với người bà kính yêu.

=> Khổ thơ cho chúng ta cảm nhận một cách đầy đủ và sâu sắc niềm vui của tuổi thơ nghèo cơ cực ở nông thôn Việt Nam đơn sơ, giản dị, cảm động. Tình cảm bà cháu sâu nặng, thắm thiết.

- Ước mơ tuổi thơ đi vào giấc mơ đẹp như giấc mơ hồng:

+ Là hạnh phúc nhỏ bé, giản dị, trong lành, tinh khiết của trẻ em nông thôn Việt Nam thời chiến tranh chống Mĩ.

+ Là lý do, mục đích cao quí để chiến đấu, hy sinh suốt cuộc đời.

- Người bà hiểu được những mong ước của đứa cháu, vì thương cháu bà cố gắng thực hiện những ao ước ấy. Ao ước của đứa cháu có được cái quần chéo go, cái áo cánh trúc bâu còn nguyên vẹn lần hồ sột soạt và thơm mùi vải mới được nhân lên gấp bội trong lòng bà yêu cháu. Hạnh phúc gia đình giản dị, đầm ấm mà rất đỗi thiêng liêng cùng bao khát vọng tuổi thơ dường như gói gọn cả trong tiếng gà trưa.

- Nhà thơ đã chuyển tải lời tâm sự tha thiết, đằm thắm của người cháu đối với bà trong khổ thơ cuối, đó là lời tâm sự chân thành của đứa cháu chiến sĩ trên đường ra tiền tuyến gởi về người bà kính yêu ở hậu phương. Từ tình cảm cụ thể là tình bà cháu đến tình cảm lớn lao như lòng yêu Tổ quốc, yêu xóm làng thân thuộcđều được biểu hiện bằng hình thức nghệ thuật giản dị, mộc mạc như lời ăn tiếng nói hàng ngày; ấy vậy mà nó lại gây xúc động sâu xa bởi nhà thơ đã nói giúp chúng ta những điều thiêng liêng nhất của tâm hồn.

=> Tác giả đã kín đáo và sâu sắc vô cùng khi thể hiện một tình cảm mãnh liệt về tình yêu quê hương đất nước bắt đầu từ tình cảm gia đình, tình bà cháu, có khi bắt đầu từ những tình cảm tuổi thơ bình dị nhất. Từ một tiếng gà trưa mà suy nghĩ, liên tưởng, nhớ lại, bồi hồi thương yêu bà, yêu quê nghèo. Từ đó đem cả tiếng gà trưa vào cuộc chiến đấu.

- Về nội dung:

+ Kỉ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ.

+ Tình bà cháu.

+ Tình cảm gia đình, quê hương -> tình yêu Tổ quốc của người chiến sĩ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ.

- Về nghệ thuật:

+ Thể thơ ngũ ngôn.

+ Sáng tạo trong sử dụng điệp ngữ, điệp câu.

+ Diễn đạt tình cảm tự nhiên, nhiều hình ảnh bình dị, chân thực.

Câu 1: Em hãy viết một đoạn văn ngắn nêu cảm nhận của bản thân về bài thơ "Tiếng gà trưa".

Gợi ý trả lời:

Bài thơ đã thể hiện thật sâu sắc tình cảm bà cháu thiêng liêng, tên nhan đề bài thơ nghe như một sự vật đơn giản nhưng đằng sau đó là những ý nghĩa sâu sắc. "Tiếng gà trưa" không chỉ là âm thanh quen thuộc từ đời sống của mỗi làng quê mà còn là âm vang của kỉ niệm, những hồi ức đẹp. Hình ảnh người bà trong bài thơ khiến cảm xúc trong người tôi dâng trào, nhớ tới người bà đã khuất của mình. “Tiếng gà trưa thực là một bài thơ hay!”. Từ tình cảm cụ thể là tình bà cháu đến tình cảm lớn lao như lòng yêu Tổ quốc, yêu xóm làng thân thuộc đều được biểu hiện bằng hình thức nghệ thuật giản dị, mộc mạc như lời ăn tiếng nói hằng ngày; ấy vậy mà nó lại gây xúc động sâu xa bởi nhà thơ đã nói giúp chúng ta những điều thiêng liêng nhất của tâm hồn.

Câu 2: Em có nhận xét gì về thể thơ và thủ pháp nghệ thuật mà Xuân Quỳnh sử dụng để sáng tác nên bài thơ "Tiếng gà trưa"?

Gợi ý trả lời:

- Bài thơ sử dụng thể thơ tự do nhằm diễn đạt những tình cảm bà cháu, tình yêu thiên nhiên, đất nước một cách tự nhiên, không bị gò bó về luật thơ.

- Bài thơ "Tiếng gà trưa" cũng có thể được xem là thơ ngũ ngôn, một thể thơ gốc Việt Nam, bắt nguồn từ thể hát dặm Nghệ Tĩnh và về dân gian.

- Chúng ta sẽ dễ dàng nhận thấy bài thơ có một giọng điệu kể chuyện tâm tình, nhẹ nhàng, thủ thỉ, tự sự, miêu tả và biểu cảm xen nhau. Trong bài thơ, cụm từ ba âm tiết Tiếng gà trưa điệp lại bốn lần ở đầu mỗi khổ thơ. Mỗi lần cất lên, câu thơ ấy gợi một hình ảnh, hoặc sự việc trong kỉ niệm tuổi thơ của chính tác giả và của nhân vật trữ tình - người chiến sĩ đang hành quân.

- Tác giả đã sử dụng thành công các thủ pháp nghệ thuật, đặc biệt là thủ pháp nghệ thuật điệp ngữ "Tiếng gà trưa" như dòng nhạc chủ âm vừa kết nối các đoạn thơ vừa điểm nhịp cho từng cung bậc cảm xúc của nhân vật trữ tình. Dựa vào mạch cảm xúc và điệp ngữ ấy, chúng ta có thể hiểu và suy ngẫm về bài thơ theo ba đoạn: Tiếng gà cất lên trên đường hành quân - đoạn một (khổ một, bảy câu đầu); Tiếng gà gọi về tuổi thơ - đoạn hai (khổ hai, ba, bốn, năm, sáu - hai mươi sáu câu tiếp theo); Tiếng gà giục giã tinh thần chiến đấu - đoạn ba (hai khổ thơ cuối).

Sau khi học xong bài này, các em cần nắm một số nội dung chính như sau:

- Cảm nhận được vẻ đẹp trong sáng, đằm thắm của những kỷ niệm về tuổi thơ và tình cảm bà cháu được thể hiện trong bài thơ.

- Thấy được nghệ thuật biểu hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả qua những chi tiết tự nhiên, bình dị.

- Đọc - hiểu, phân tích văn bản thơ trữ tình có sử dụng các yếu tố tự sự.

- Phân tích các yếu tố biểu cảm trong văn bản.