Luyện từ và câu: Từ đồng nghĩa

- Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa gần giống nhau.

- Có những từ đồng nghĩa hoàn toàn thay thế được cho nhau, trong lời nói.

- Có những từ đồng nghĩa không hoàn toàn. Khi dùng những từ này, ta phải cân nhắc để lựa chọn cho đúng.

So sánh nghĩa của các từ in đậm trong mỗi ví dụ sau:

a)  Sau 80 năm giời nô lệ làm cho nước nhà bị yếu hèn, ngày nay chúng ta cần phải xây dựng lại cơ đồ mà tổ tiên đã để lại cho chúng ta, làm sao cho chúng ta theo kịp các nước khác trên hoàn cầu. Trong công cuộc kiến thiết đó, nước nhà trông mong chờ đợi ở các em rất nhiều.

Hồ Chí Minh

b. Màu lúa chín dưới đồng vàng xuộm lại. Nắng nhạt ngả màu vàng hoe. Trong vườn, lắc lư những chùm quả vàng lịm không trông thấy cuống, như những chuỗi tràng hạt bồ đề treo lơ lửng.

Tô Hoài

Hướng dẫn giải:

Câu a. Từ xây dựng có các nghĩa như sau:

-  Nghĩa 1: Làm nên công trình kiến trúc theo một kế hoạch nhất định. Ví dụ: xây dựng một sân nhà máy, xây dựng công trình...

-  Nghĩa 2: Hình thành một tổ chức hay một chỉnh thể về xã hội, chính trị, kinh tế, văn hoá theo một phương hướng nhất định. Ví dụ: Xây dựng bản sắc văn hóa dân tộc, xây dựng kinh tế...

-  Nghĩa 3: Tạo ra, sáng tạo ra những giá trị tinh thần, có ý nghĩa trừu tượng. Ví dụ: xây dựng nhân vật điển hình, xây dựng hình ảnh thiên nhiên trong cốt truyện...

-  Nghĩa 4: Thái độ, ý kiến có thiện ý, nhằm mục đích làm cho tốt hơn. Ví dụ: Góp ý kiến để xây dựng công ty vững mạnh hơn.

Như vậy: Nghĩa của từ xây dựng, kiến thiết giống nhau (cùng chỉ một hoạt động) là từ đồng nghĩa.

- Khác nhau:

+ Xây dựng: làm nên, gây dựng nên.

+ Kiến thiết: xây dựng với quy mô lớn.

Câu b.

- vàng xuộm: lúa vàng xuộm là lúa đã chín đều, đến lúc thu hoạch.

- vàng hoe: màu vàng tươi, ánh lên. Nắng vàng hoe là nắng ấm giữa mùa đông.

- vàng lịm: màu vàng thẫm của quả đã chín già.

Như vậy: Nghĩa của các từ này giống nhau ở chỗ cùng chỉ một màu, do đó chúng là từ đồng nghĩa.

Câu a. Sau 80 năm giời nô lệ làm cho nước nhà bị yếu hèn, ngày nay chúng ta cần phải kiến thiết lại cơ đồ mà tổ tiên đã để lại cho chúng ta, làm sao cho chúng ta theo kịp các nước khác trên hoàn cầu. Trong công cuộc xây dựng đó, nước nhà trông mong chờ đợi ở các em rất nhiều.

--> Nhận xét: Hai từ kiến thiết và xây dựng có thể thay thế cho nhau, vì nghĩa của các từ ấy giống nhau hoàn toàn (làm nên một công trình kiến trúc; hình thành một tổ chức hay một chế độ chính trị, xã hội, kinh tế).

Câu b. Màu lúa chín dưới đồng vàng hoe lại. Nắng nhạt ngả màu vàng lịm. Trong vườn, lắc lư những chùm quả xoan vàng xuộm không trông thấy cuống, như những chuỗi tràng hạt bồ đề treo lơ lửng.

--> Nhận xét: Trên cơ sở phân tích sắc thái tu từ của ba từ: vàng xuộm, vàng hoe, vàng lịm. Ta thấy nhà văn Tô Hoài đã dùng từ rất chính xác, không thay thế được các từ đồng nghĩa ở câu văn trên vì nghĩa của chúng không giống nhau hoàn toàn.

Xếp những từ in đậm thành từng nhóm đồng nghĩa:

Sau 80 năm giời nô lệ làm cho nước nhà bị yếu hèn, ngày nay chúng ta cần phải xây dựng lại cơ đồ mà tổ tiên đã để lại cho chúng ta, làm sao cho chúng ta theo kịp các nước khác trên hoàn cầu. Trong công cuộc kiến thiết đó, nước nhà trông mong chờ đợi ở các em rất nhiều. Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em.

Hướng dẫn giải

Từ đồng nghĩa: 

hoàn cầu - năm châu

nước nhà - non sông

Tìm những từ đồng nghĩa với mỗi từ sau đây: đẹp, to lớn, học tập.

Hướng dẫn giải

- Đẹp: đẹp đẽ, xinh, xinh xắn, xinh đẹp, xinh tươi, tươi đẹp, mĩ lệ,...

- To lớn: to đùng, to tướng, to kềnh, vĩ đại, khổng lồ, hùng vĩ...

- Học tập: học, học hành, học hỏi,...

Đặt câu với một cặp từ đồng nghĩa em vừa tìm được ở bài tập 2.

Hướng dẫn giải

-  Khung cảnh thiên nhiên Hương Sơn núi sông mĩ lệ, đồng ruộng xinh tươi.

-  Em thấy trong Thảo Cầm Viên có ba con voi to kềnh và mấy chú hà mã to đùng.

-  Trong quá trình học tập, chúng ta nên học hỏi những điều hay lẽ phải của thầy, của bạn.

- Chúng em rất chăm chỉ học hành. Ai cũng thích học hỏi những điều hay từ bạn bè.

- Trọng bắt được một con tôm càng to kềnh. Còn Dương bắt được một con ếch to sụ.

Qua bài học này các em cần nắm một số nội dung chính sau:

- Phân biệt được từ đồng nghĩa.

- Biết cách vận dụng vào giải bài tập SGK.